در نخستين روز از گردهمايي مكتب شيراز، همايش خوشنويسي اين دوره تاريخي در موسسه فرهنگي –هنري صبا برگزار شد.

به گزارش روابط عمومي همايش مكتب شيراز، در بخش ابتدايي اين همايش، محمود طاووسي، كيانوش معتمدي، عليرضا معيني و محمد رضا نجاريان به ارائه مقالات خود پرداختند.

در آغاز حميدرضا قليچ خاني، دبير گروه خوشنويسي مكتب شيراز، به ارائه گزارشي كوتاه از روند فعاليت‌هاي اين گروه طي پانزده ماه گذشته پرداخت و گفت: «برخلاف مكتب اصفهان كه با تكثر خوشنويسان صاحب نام و نمونه آثار متعددي روبرو بوديم، در بررسي قرون هفت، هشت و نه مكتب شيراز، با دوره‌اي مواجه بوديم كه خوشنويسان آن گمنام، آثارش پراكنده و منابع مستند و در خور توجه آن بسيار اندك و دور از شأن هنر اصيل و پرمايه ايران بود».

قليچ خاني با اشاره به ارائه ده مقاله در تهران و ده مقاله در شيراز، طي روزهاي برگزاري همايش مكتب شيراز، خبر از چاپ ده عنوان كتاب جديد در حوزه خوشنويسي و كتابت سده هاي مذكور داد كه اين تاليفات منابع خوبي در زمينه هنر خطه فارس خواهند بود.

پس از سخنان دبيرگروه خوشنويسي گردهمايي مكتب شيراز، دكتر محمود طاووسي، استاد و مدير گروه پژوهش هنر دانشگاه تربيت مدرس، در مقاله خود با عنوان «توصيف كتابت و اهميت كاتب و اوصاف قلم از ديدگاه مولف كتاب دستور كتابت» درباره اين كتاب توضيح داد: «اين اثر يكي از كتاب‌هاي مهم در زمينه ارائه منشات متنوع و نامه‌هاي درباري است. در اين كتاب اشخاص گوناگون كه از وضع زندگاني خود شكايت‌هايي به دربار برده‌اند و يا فرمان ها و دستورالعمل‌هاي حكومتي و نامه‌هاي دوستانه و تبريك و تشكر به مناسبت‌‌هاي مختلف نگاشته شده است. به همين دليل از نظر مطالعات تاريخي و اجتماعي از اهميت فراوان برخوردار است».

وي كتابت «دستور الكاتب» را منسوب به محمدبن هندوشاه نخجواني، در سده هشتم هجري دانست و اظهار داشت: «اين كتاب شامل بيست فصل است كه مولف در مقدمه مفصل آن با عنوان «در بيان كيفيت اين كتاب و شرط شروع متامل در آن» به موضوع تعريف علم انشا مي‌پردازد و سپس در فضيلت كاتب و مقام و شرف او توضيح مي دهد و سپس به كتابت و آلات مربوط به آن و حتي ذكر زمان و اشعاري در باب وصف قلم به عربي و فارسي اشاره كرده است».

اين پژوهشگر در بخش ديگري از سخنان خود تصريح كرد: «اين دوران، دوران سبك مصنوع نام گذاري شده و نثر كتاب «دستور الكاتب» نيز بازگويي همين نثر است. يعني نويسنده سعي دارد دانش و هنر خود را با به كار بردن جملات و استناد به اشعار عربي نمايان كند».

طاووسي در بررسي ديگر بخش‌هاي اين كتاب به اشراف مولف به ديگر علوم و حتي دانش پيش از اسلام اشاره و توضيح داد، در فصل دوم و پيرامون فضيلت كتابت نويسنده اين نكته را كافي دانسته كه حق تعالي در قرآن مجيد به «نون و قلم»سوگند خورده است.

همچنين در همين فصل در توصيف مقام كاتب، آن‌ها را افرادي با سواد و داراي شرافت خانوادگي دانسته، همچنان‌كه بسياري اشخاص همچون حضرت علي (ع) نيز از كاتباني بودند كه به مقام ولايت رسيدند.

در ادامه كيانوش معتقدي ديگر سخنران حاضر در اين نشست، درباره «شكوه خوشنويسي و تذهيب در مكتب شيراز؛ سده‌هاي هشتم و نهم هجري» سخن گفت.

معتمدي از خوشنويسي و تذهيب به عنوان اركان اصلي كتاب آرايي نام برد كه داراي تفاوت‌هاي عمده‌اي هستند و همواره مورد بي توجهي نيز قرارگرفته‌اند.

وي خاطر نشان كرد: «ريشه هنر كتاب آرايي ايران در سده هشت و نهم هجري و قوام و تكاملش را در مكتب شيراز و در ميان شيوه‌هاي پيشين و هم‌زمان با آن مي توان سراغ گرفت. در اين رهگذر و اين آمد و رفت‌هاي تاريخي است كه هنرمند ايراني، گاه چيزهايي مي‌گيرد و گاه مي‌بخشد واز هر آن‌چه مي‌گيرد، چنان جوهري اخذ مي كند كه حاصل آن هنر يك‌سره ايراني است».

اين پژوهشگر همچنين آثار نيمه اول قرن هشتم را نشانگر نوعي نگاه هنرمندانه خاص دانست كه از جانب دربار سفارش داده مي‌شده و كتاب آرايي آن مقدمه مكتب با شكوه شيراز در قرن نهم و بعدها مكتب هرات مي‌شود.

معتمدي توجه در به كاربردن رنگ لاجوردي و طلايي ،گره اندازي هاي رنگارنگ، استفاده از شيوه سه سطري در خوشنويسي ،نگارش با خط ثلث يا مرقع؛ همچنين نقش كم خطوط هندسي را از ويژگي‌‌هاي كتيبه‌ها و نسخ اين دوره عنوان كرد و با اشاره به اينكه اين خصوصيات تذهيب خاص و متفاوتي را هم ايجاد كرده است ادامه داد: «اتفاق مهم در تذهيب مكتب شيراز قرن هشتم، عنصر مهم مهر است كه هماهنگي با تذهيب و نقوش جلدها دارد.»

وي همچنين، در تكميل سخنان خود به نمونه‌هاي شاخصي چون قرآن سي قسمتي معروف به«تاش خاتون» و قرآن ديگري در موزه تاريخ هنر اسلامي تركيه اشاره كرد.

همايش خوشنويسي مكتب شيراز در بخش دوم خود با سخنراني محمد رضا نجاريان، خوشنويس و استاديار دانشگاه يزد، با عنوان «نگاهي گذرا به تحفه المحبين از يعقوب سراج شيرازي ادامه يافت.

نجاريان نام كتاب را به عنوان تبرك برگرفته از كتاب «شيخ روز بهان كبير» دانست و گفت: «تحفه المحبين، دومين متن فارسي درباره فوايد خوشنويسي است كه به زبان فارسي به رشته تحرير در آمده و داراي نثري ادبي و مبتني بر عقايد عرفاني با استناد به آيات و احاديث و اقوال بزرگان است».

وي مباحث اين كتاب را فضيلت خط، واضع خط، احوال قلم، اسباب كتابت، آداب كاتب، اصول و قواعد خط، نام‌هاي انواع خطوط، اصول تركيب مركبات و رسم الخط، عنوان كرد و مهم‌ترين ويژگي اين اثر را آشنايي زدايي با سبك سنتي دانست. چرا كه در قرن نهم، نثر فارسي به ساده گرايي گرايشي دارد و به دنبال آن نوعي سستي و دوري از ادبيات عرب رايج مي‌شود. حال آنكه در جاي جاي اين كتاب اشاره به علوم گوناگون، ادبيات عرب و تسلط نويسنده به اصطلاحات عرفاني ديده مي شود.

عليرضا معيني، آخرين سخنران اين نشست نيز در مقاله خود با عنوان «معرفي نسخه خطي رساله مبدا و المعاد و رباعيات بابا افضل كاشاني» به ارائه تصاوير متعددي از اين نسخ پرداخت و از دو منظر كتاب‌شناسي و نسخه‌شناسي به بررسي آن‌ها پرداخت.

معيني در بخش كتاب‌شناسي، نسخه مذكور را شامل دو بخش نظم و نثر دانست و گفت: «اين نسخه از حيث خوشنويسي و پيشرفت خط نستعليق در دوره و سده خويش بسيار حايز اهميت بوده و نشانگر پيشرفت اين خط است تا آنجا كه مي تواند مبناي تحقيق مناسبي براي پژوهشگران خط نستعليق باشد».

وي همچنين شيوه اريب نويسي در نگارش آن را سرلوحه شروع «چليپا نويسي» در دوره‌هاي بعد دانست. اين برنامه با پخش مستندي از سنگ مزارهاي گورستان دارالسلام كه توسط «عبدلارضا چارئي» تهيه شده بودبه پايان رسيد .

چارئي در اين مستند از اين منطقه به عنوان موزه سنگ ملي ايران نام برد و ضمن لزوم توجه بيشتر مسئولان فرهنگي به حفاظت و نگهداري آن، به توضيح پيرامون كتيبه‌ها، سنگ نوشته‌ها، نقوش برجسته و خط نستعليق به كار رفته در آن‌ها پرداخت.