اولين نشست پژوهشي هنر و باستان شناسي با موضوع گزارش آخرين فصل كاوش جيرفت در سال 1385 توسط معاونت پژوهشي فرهنگستان هنر در مجموعه هنرپژوهي نقش جهان برگزار شد.

به گزارش روابط عمومي فرهنگستان هنر، در اين نشست كه جمع كثيري از علاقه مندان، استادان و دانشجويان حضور داشتند يوسف مجيدزاده، سرپرست هيئت كاوش، جلال رفيع فر عضو هينت كاوش، صديقه پيران و نادر عليداد سليماني از ديگر اعضاي اين گروه و بهمن نامورمطلق دبير فرهنگستان هنر درباره آخرين دستاوردهاي تمدن فرهنگي جيرفت سخن گفتند.

دكتر نامورمطلق در ابتداي نشست گفت: ايران سرزمين تمدن سازي است و تعداد اين تمدن ها كه به اندازه يك قاره است هر روز ما را متعجب تر مي كند. تا آنجا كه در مورد حوزه جيرفت و كشفيات آن، برخي سايت ها اين احتمال را مي دهند بايد در بسياري از اطلاعات تاريخي خود ترديد كنيم و از نو به تاريخ نگاه كنيم.

دبير فرهنگستان هنر با اعلام اين خبر كه برگزاري همايش بين المللي جيرفت از مهم ترين برنامه هاي فرهنگستان در سال آينده خواهد بود گفت: سنگ ها و مجسمه هاي به دست آمده در جيرفت مي تواند موضوع خوبي براي مطالعات بين رشته‌اي هنر و باستانشناسي، اسطوره شناسي، نشانه شناسي و مطالعات مضموني باشد.

در ادامه دكتر يوسف مجيدزاده سرپرست هيئت كاوش هاي بين المللي حوزه هليل رود در محوطه كنار صندل در سخنان خود با عنوان اكتشافاتي افسانه اي، ابتدا گزارشي از فعاليت گروه باستان شناسي خود كه ارائه داد و گفت:‌ در سال 79، بر اثر سيلي كه در اين منطقه اتفاق افتاد، رود هليل رود در مسير خود گوري را شكافت كه يك ظرف سنگي منقوش از آن بيرون آمد. به دنبال آن روستاييان به اين منطقه آمدند و با احتمال پيدا كردن گنج به حفاري پرداختند كه به دنبال همين حفاري ها آثار باستاني زيادي از ايران خارج شد.

وي افزود: اما نخستين مرحله از فعاليت هاي ميداني ما در نخستين روزهاي آبان ماه 1381 در بخش هاي مركزي منطقه آغاز شد و در محدوده اي به ابعاد 40*90 كيلومتر بيش از 80 محوطه و گورستان باستاني شناسايي و به ثبت رسيد؛ به دنبال آن نخستين فصل حفريات از اواسط بهمن تا اواسط اسفند در حدود 29 كيلومتري جنوب شهر جيرفت و مرحله دوم در آغاز تابستان 1382 در بخش كوهستاني شمال منطقه آغاز و تا پايان پاييز ادامه يافت كه ثمره آن كشف و ثبت 170 محوطه و گورستان باستاني و 70 محوطه با فعاليت هاي فلزگري بود. فصل دوم اين حفاري بلافاصله پس از پايان اين بررسي آغاز شد و از اول دي ماه به مدت 2 ماه ادامه يافت. اما طي 5 سال گذشته طولاني ترين فصل حفاري از هشتم آبان ماه سال جاري بود كه تا 30 بهمن ماه به مدت 113 روز ادامه داشت. طي اين پنج فصل 30 برش گشوده شد و بيش از 8000 مترمربع تحت عمليات حفاري قرار رفت. اين حفاري نشان داد كه تمامي سطح 300*250 متري تپه مرتفع كنار صندل جنوبي يك سازه معماري غول آسايي است كه بر فراز تپه باستاني كهن تري بر پا شده است.

مجيدزاده با نشان دادن تصاوير متعددي از حفاري ها و اشياي به دست آمده در اين منطقه ادامه داد: اطلاعات به دست آمده تا پايان فصل دوم نشان مي دهد كه ديواري به قطر حدود 10 متر، سازه دژ مانند را در ميان گرفته بوده است. در حدود 120 متري شرق، دژ سازه خشتي عظيم ديگري به دست آمد كه احتمال وجود ديوار قطور ديگري به دور دژ يا سكوي وسيعي را القا مي كند. همچنين از فاصله حدود 40 متري از تپه مرتفع تا فاصله 600 متري شرق آن بقاياي خانه هاي شخصي و بناهاي يادماني در برش هاي متعدد به دست آمده است.

سرپرست هيئت كاوش هاي جيرفت درباره حفريات در كنار صندل شمالي نيز توضيح داد: حفريات صندل شمالي موجب شناسايي ساختار پله اي غول آسايي شد كه در بين النهرين به زيگورات شهرت دارد. ابعاد اين سازه در شرايط حاضر 350*350 متر در سطح زمين و ارتفاع بقاياي آن به احتمال سكوي مطبق آن در حدود 17 متر از زمين هاي اطراف است. تاريخ اين بنا به اواخر هزاره سوم پيش از ميلاد مي رسد.

مجيدزاده در بخش ديگري از سخنان خود يادآور شد: پيش از اين گفته مي شد كه ايرانيان تا زمان هخامنشيان بي سواد بوده اند اما ما در اين منطقه 4 لوح خطي پيدا كرديم كه مربوط به 2500 سال پيش از ميلاد است. خطي هندسي و كاملاً متفاوت از ميخي بين النهريني و هيروگليف مصري.

پس از سخنان مجيد زاده، نادر عليداد سليماني، عضو گروه كاوش از سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري استان كرمان درباره وضعيت جغرافياي طبيعي و محيط زيست هليل رود صحبت كرد. سليماني گفت: حوزه آبريز هليل رود با وسعتي معادل 8450 كيلومتر مربع در جنوب شرقي ايران در استان كرمان قرار دارد. آب دائم عليل رود و خاك حاصلخيز ناشي از رسوب گذاري اين رود موجب جلب اجتماعات انساني شده است كه بررسي ها نشان مي دهد در نيمي از حوزه آثار مربوط به دوره نو سنگي و بيش از 700 تپه وجود دارد كه حاكي از غناي فرهنگي و تمدني آن است.

سليماني از قطعات سفال به عنوان فراوان ترين ماده در دسترس و ظهور اولين ايده هاي هنري در پهنه اين دشت وسيع نام برد اما ابزار سنگي، قديمي ترين ابزار صنعتي هستند كه در اين منطقه به دست آمده است.

وي افزود: هم زمان با پنجمين فصل كاوش خيلي اتفاقي ما به شواهد باستاني در گورستان قلعه كوچك برخورد كرديم كه بسيار متفاوت از بقيه گورها بود و به نظر مي رسد متعلق به اقشار بالاي جامعه بوده است. پلان اين گورها متفاوت، تعداد آن محدود (5 تا) و در لايه هاي سخت آهكي هستند. اما شباهت كلي آن ها و رودي از سمت جنوبي و تدفين در ديواره شرقي به صورت دخمه است.

صديقه پيران، كارشناس ارشد باستان شناسي از ديگر اعضاي هيئت كاوش، سخنران بعدي اين برنامه بود كه درباره سفال هاي كشف شده در تپه كنار صندل صحبت كرد. پيران گفت: در كنار صندل دو تپه شمالي و جنوبي داريم كه 5/1 كيلومتر از هم فاصله دارند و تپه شمالي به لحاظ تاريخي جوان تر نيز است.

وي افزود در تپه جنوبي 2 نوع معماري يادماني و مسكوني وجود دارد. همچنين سفال هاي كنار صندل داراي تنوع زيادي از نقوش و پوشش روي آن ها است. پيران بر همين اساس سفال ها را به چهار گروه قرمز، نخودي، پرتغالي و خاكستري تقسيم كرد و گفت: سفال هاي قرمز بيشترين تعداد و خاكستري كمترين هستند اما سفال هاي پرتغالي از همه زيباترند.

وي خاطر نشان كرد: با توجه به نوع معماري، مي توان سفال تپه كنار صندل را در دو گروه اصلي قرار داد. اما از آنجايي كه ويژگي هاي سفال هاي اين دو گروه، يعني نقشمايه ها، شكل ظروف، نوع شاموت، رنگ خمير، رنگ پوشش و تكنيك ساخت با يكديگر قابل مقايسه اند، اما مي توان آن ها را به يك دوره فرهنگي واحد منتسب كرد و جالب تر آنكه بسياري از اين يافته هاي سفالي از بناهاي يادماني و از ميان خشت ها به دست آمده اند. ديگر اينكه ظروف كامل به دست آمده بيشتر به بناهاي مسكوني تعلق دارد و به لحاظ شكل در مقايسه با سفال بناهاي يادماني تنوع بيشتري دارند.

در خاتمه دكتر جلال رفيع فر، انسان شناس، معاون دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه تهران و عضو ديگر هيئت كاوش، آخرين سخنران اين نشست درباره صنايع سنگ تراشيده در كنار صندل جنوبي گفت: نتايج به دست آمده از مطالعه روي 1315 قطعه در اين منطقه نشان مي دهد اين قطعات از نظر كيفيت بسيار بالاتر از نمونه هاي مشابه خود در نقاط ديگر است.

رفيع فر درباره جنس اين ابزار گفت: مواد اوليه اصلي در كل مجموعه سنگ آتش زند (silex) يا چخماق است كه نوعي سنگ رسوبي است و از نوع بسيار مرغوب آن هم استفاده شده است. در ساخت اين ادوات علاوه بر استفاده از تكنيك فشار پرتابي از تكنيك فشار مماس نيز استفاده شده است.

وي افزود: از جمله ادوات ديگري كه در كنار صندل جنوبي جلب توجه مي كند وجود سر پيكان هاي بسيار ظريف لوزي شكل با روتوش هاي مايل و پولكي بر روي قسمت هايي از دو سطح هستند.

دكتر رفيع فر كاربرد چنين ادواتي را در شكار و قطعات داسي شكل را مربوط به كشاورزي دانست و گفت: به عقيده من اين ها ابزاري كاملاً نظامي هم مي توانند باشند چرا كه در جايي كه دور تا دور آن دژ وجود داشته كشف شده اند. اما آنچه مهم تر از كاربرد است تكنولوژي پيچيده به كار رفته و صحيح اين اشياء است.