«محمد رضا عموزاد» و «مجيد فدائيان» در چهارمين نشست تخصصي «14 روايت»، روايت ديگري از نسخ قرآني را تشريح كردند.

به گزارش روابط عمومي فرهنگستان هنر، سلسله نشست‌هاي تخصصي«14روايت» يكي از ويژه برنامه‌هاي ماه مبارك رمضان است كه با همكاري فرهنگستان هنر و موزه ملي ملك برگزار شد و طي 8 نشست تخصصي، استادان خوشنويسي و پژوهشگران به بررسي نسخ خطي قرآن كريم كه در گنجينه نسخه‌هاي خطي موزه ملك موجود است، پرداختند.

در ابتداي نشست، «محمدرضا عموزاد» خوشنويس و پژوهشگر خط، به تشريح آداب و رسومي كه خوشنويسان براي كتابت قرآن كريم، دعاها، اسناد و ساير نسخه‌ها موظف به انجام آن بودند ، پرداخت. وي در اين باره اظهار داشت:«كتابت از آغاز اسلام امر مقدسي به شمار مي‌رفت و كاتبان وحي جايگاه خاصي داشتند. از اين رو كاتبان موظف به انجام آدابي بودند كه چه به زبان عربي و چه فارسي در متون كهن قيد شده است.»

اين خوشنويس ادامه داد:« آدابي كه از سوي كاتبان بايد رعايت مي‌شد به صورت قوانين در گذشته از سوي حاكمان براي كاتبان وضع مي‌شد و عدم رعايت آن توبيخ قانوني از سوي حاكم شهر را به دنبال داشت؛ گرچه برخي از كاتبان و خوشنويسان امروزه هم برخي از اين آداب را رعايت مي‌كنند.»

وي در همين زمينه به تشريح اين موارد پرداخت و افزود:« خوانا، كامل و صحيح نوشتن كلمات، رعايت اعراب و نقطه‌گذاري، مقابله نسخه كتابت شده با نسخه اصلي، به كار بردن دواتي كه پس از گذران زمان كاغذ و سند را مخدوش نكند، خوش قولي و ... از آدابي است كه خوشنويس بايد به جا مي‌آورد. همچنين تعجيل در امر كتابت، عدم جابجايي لغات، جا نيانداختن حروف، مشخص كردن تعداد صفحات و سطر نيز از ديگر اموري بود كه طي قراردادي ميان كاتب و سفارش دهنده بايد رعايت مي‌شد.»

عموزاد در ادامه تصريح كرد:«از جمله مواردي كه بر آن تاكيد فراوان شده با وضو بودن، رو به قبله كتابت كردن، انجام فرايض ديني، نماز سر وقت و به طور كلي ديندار بودن است كه كاتبان بايد دارا مي‌بودند. به همين سبب بسياري از كاتبان از همان كودكي به وظايف شرعي عمل كرده و طي طريق مي‌كردند و در بزرگسالي به سمت عرفان و سلوك مي‌رفتند به طوري كه بسياري از كاتبان عارف و سالك نيز بودند.»

وي به دسته كاتبان حرفه‌اي و غير حرفه‌اي اشاره كرد و به تشريح اين دو دسته پرداخت و افزود:« كساني كه نسخه‌هايي را براي خود نوشته و در كتابخانه شخصي خود نگهداري مي‌كردند مانند دانشجويان، دانشمندان و... داراي خطي بديع نبودند كه برخي نسخه‌هاي خطي به جا مانده مربوط به اين دسته است اما كاتبان حرفه‌اي موظف به رعايت اصول ياد شده بوده و خوشنويساني به شمار مي‌رفتند كه خطشان داراي عيار بود و برخي از آن‌ها داراي سرعت بسيار بالايي در نوشتن بودند.»

وي سپس با نشان دادن تصاويري از نسخ به تشريح برخي تكنيك‌هاي به كار رفته در آن‌ها پرداخت.

پس از آن «مجيد فدائيان» كارشناس آثار هنري و خوشنويس در اظهاراتي به عواملي كه درگذشته موجب اشاعه خط و خوشنويسي بود، اشاره كرد و بيان داشت:« خوشنويسي يك شغل محسوب مي‌شد و كاتبان به صورت كاملا حرفه‌اي از كودكي به اين امر مي‌پرداختند. حاكمان نيز بهايي سنگين براي خوشنويسان در نظر مي‌گرفتند و آن‌ها را تكريم مي‌كردند.»

اين پژوهشگر در همين زمينه ادامه داد:« به عنوان نمونه دو نسخه قرآن و صحيفه سجاديه متعلق به سال 1315 و 1316 ه.ق، در موزه ملك موجود است كه «محمد شفيع ارسنجاني» به سفارش مظفر‌الدين شاه، براي دلجويي امين‌السطان نوشته. اين دو نسخه داراي كتابت فو‌ق‌العاده‌اي و بسيار ارزشمند است.»‌

«فدائيان» علم و سواد خوشنويسان، كاربرد نسخ خطي در آن زمان‌ها كه صنعت چاپ وجود نداشت و حاكماني را كه بهايي سنگين براي نسخ خطي پرداخت مي‌كردند، از جمله عواملي شمرد كه موجب پايداري خوشنويسي و خط در گذشته بود.

وي سپس درباره نسخه‌اي از «علاء الدين تبريزي» و زندگي‌اش سخن گفت و تصريح كرد:« علاالدين محمد بن شمس‌الدين محمد حافظ تبريزي ملقب به مُلا عُلا بيک يا علاالدين تبريزي از استادان خطوط شش‌گانه به‌ويژه در خطوط ثلث، نسخ و رقاع در نيمه دوم قرن دهم و نيمه اول قرن يازدهم بوده است. او شاگردان صاحب نامي چون عبدالباقي تبريزي و عليرضا تبريزي عباسي را تربيت کرده است.»

وي افزود:« سه نسخه از آثار اين هنرمند در آستان قدس وجود دارد كه توانايي منحصر به فرد وي به اصول خوشنويسي را مي‌توان كاملا درك كرد. نسخه‌ها و كتبيه‌هايي كه از وي تا كنون شناسايي شده سال‌هاي زندگي او بين سال‌هاي 930 تا 1010 ه.ق تخمين زده شده و مرقعي 22 قطعه‌اي در دار‌السلطنه قزوين نوشته كه نسخه‌ بي‌نظيري است.»

اين هنرمند خوشنويس ادامه داد:« برخي از آثار ‌«علاء الدين» كه محدود به چندكتاب و كتيبه است آنقدر بديع و خالي از اشكال است كه مي‌توان آن‌ها را در زمره آثار در قله خوشنويسي قرار مي‌دهد.»

مجيد فدائيان در عين حال افزود:«ما مهمترين خصوصيت علاءالدين، تبحر وي در تركيب بندي‌هاي بي‌نظيراست به طوري كه در نسخه‌اي از چند رنگ طلا استفاده كرده كه در نوع خود بي‌نظير است اين نسخه، براي كتابخانه آستان قدس طبق اسناد موجود در سال 1305 شمسي به مبلغ 500 تومان، خريداري شده كه نشان از ارزش اين كار دارد.»

فدائيان در پايان سخنان خود از آرايه‌ها و تركيب‌بندي‌ نسخه به جاي مانده از وي با نمايش تصاويري از اين نسخه، به تشريح بيشتر آن پرداخت.