ميبد شهري در مركز ايران است كه تاريخي چند هزار ساله را پشت سر گذاشته است . ميبد دومين مركز شهري و تجاري استان يزد محسوب مي شود و به سبب اينكه تمام شهر بافتي تاريخي و بسيار ارزشمند دارد، كل اين شهر در فهرست آثار تاريخي ايران به ثبت رسيده است.
به گزارش روابط عمومي فرهنگستان هنر، ميبد يكي از كانون‌هاي اوليه يكجانشيني در ايران است كه در منطقه پهناور يزد واقع شده است و مهم‌ترين ويژگي اين شهر مالكيت و جامعيت نظام شهرسازي آن است. نكته قابل توجه، در مورد اين شهر، اين است كه در كنار اين ساختار كهن شهرسازي، زندگي همچنان در اين شهر جريان دارد و اين پويايي سبب شده تا صنايعي چون سفال گري، كوزه گري، زيلوبافي و ديگر هنرهاي بومي اين شهر همچنان فعال باشد و از بين نرود.
از آنجايي كه در كاوش‌هاي باستان شناسي در اين شهر سكه ضرب ميبد متعلق به دوران ساساني يافت شده است، مشخص مي‌شود كه اين شهر اواخر دوره ساساني شهري معتبر و بسيار با اهميت بوده است، زيرا از 111 شهري كه در ايران پيش از اسلام شناسايي شده‌اند. تنها تعداد محدودي شرايط و اجازه ضرب سكه را داشته‌اند.
قلعه نارين يكي از مناطق بسيار كهن اين شهر است و گفته مي‌شود كه نخستين نقطه يكجانشيني در اين ناحيه بوده است. نقش نگاره‌هاي كشف شده از روي سفال‌هاي اين منطقه نيز با اشكال نيمه انسان- نيمه حيوان، مربوط به نوعي اعتقادات مذهبي مردم اين ناحيه بوده و شبيه نقش نگاره‌هاي تمدن هزاره سوم پيش از ميلاد عيلامي است.
بنا بر اين گزارش ، از آنجا كه مقدمات ثبت اين شهر در فهرست ميراث جهاني در دست اقدام است، سومين «هم‌انديشي هنر و باستان شناسي» با نگاهي به شهر تاريخي ميبد، كه به همت فرهنگستان هنر و سازمان ميراث فرهنگي برگزار شد به بررسي اين شهر باستاني اختصاص يافت.
در اين برنامه دكتر خوشنويس رئيس پژوهشگاه ابنيه و بافت سازمان ميراث فرهنگي، آقاي رضايي فرمان دار، ميبد، جلال يحيي زاده، نماينده مردم ميبد در مجلس شوراي اسلامي و عضو كميسيون فرهنگي مجلس، دكتر بهمن نامور مطلق دبير فرهنگستان هنر ، آقاي اسدي مدير اداره ارشاد اسلامي شهرستان ميبد ، سيدعبدالعظيم پويا رئيس انجمن ميراث فرهنگي ميبد و جمعي از مديران پايگاه‌هاي پژوهشي سراسر كشور حضور داشتند .
در ابتدا حاج سيدجلال يحيي زاده، نماينده مردم ميبد در مجلس، يكي از مهم‌ترين رويدادهاي سال‌هاي اخير را هماهنگي دولت و مجلس نسبت به اهتمام در امر شناسايي، حفاظت، نگهداري، مرمت، معرفي و ثبت آثار فرهنگي و باستاني دانست.
وي مهم‌ترين قدم در اين راه را فرهنگ‌سازي در سطح داخلي و جهاني دانست و گفت: «امروزه مردم ما اعم از فرهيختگان و مردم عادي در امر بها دادن و دفاع از ميراث فرهنگي حساسيت، ولع و غيرت بيشتري دارند.»
وي با اشاره به ايجاد فضاي مناسب براي فعاليت‌هاي پايگاه‌هاي ميراث فرهنگي گفت: «تا چند سال قبل جامعه و حتي بعضي مردم بومي آمادگي و پذيرش چنين كارهايي را نداشتند؛ اما امروزه خود مردم به مسئولان آگاهي و اطلاعات مي‌دهند. در مقابل كميسيون فرهنگي مجلس هم اگر احساس كند كه در جايي براي ميراث فرهنگي اين مردم مشكلي به وجود آمده برخورد قاطع مي‌كند.»
نماينده مردم ميبد از اين شهر به عنوان اولين شهري كه در سال 79 به ثبت رسيده است ياد كرد و گفت: «نارين قلعه اولين و قديمي‌ترين بناي خشتي ثبت شده در اين محل است كه مربوط به 3500 تا 4000 سال قبل از ميلاد است.»
يحي زاده، شاخصه‌ها، پتانسيل و سابقه تمدني اين منطقه را شايسته آن دانست تا يك مركز تقويت بين المللي خشت خام در آن تأسيس شود.
وي همچنين در بخش ديگري از سخنان خود به مفاخر و علماي بزرگ اهل شيعه و تسنن كه در ميبد مي‌زيسته‌اند اشاره كرد و خواستار توجه بيشتر در امر شناسايي و معرفي آنها شد و اهميت اين امر را جدا از شناسايي آثار و بناهاي فرهنگي ندانست.
يحيي زاده بار ديگر بر اهميت و توجه دولت و مجلس به امور ميراث فرهنگي اشاره كرد و گفت: «مبارزه با حراج آثار فرهنگي و تمدن باستاني ايران در ديگر كشورها تا آنجا بود كه دولت تصميم گرفت به جاي خريد اين آثار در حراجي، مبالغي بسيار بالاتر بپردازد تا آنها را به كشور بازگرداند.»
پس از سخنان يحيي زاده، محمد سعيد جانب الهي استاد دانشگاه تهران درباره مردم شناسي فرهنگ سكونت در ميبد سخن گفت.
وي در سخناني به ريخت شناسي مساكن، نقش كاركردي آنها، منشأ و دلايل شكل گيري هر عنصري در معماري،فضاهاي قدسي، تفريحي و... اشاره كرد. جانب الهي در بخشي از سخنان خود عنصر اصلي روستاها در حوزه يزد را احداث يك قنات و ايجاد مزرعه دانست و گفت: «ميبد از مجموعه چنين روستاهايي شكل گرفته كه حتي تا دهه 40 تعدادي از دروازه‌هاي آن باقي بود. اين روستاها تا قبل از شهر شدن داراي دو هويت بودند، يك هويت عام كه پيوندهاي مشترك را ايجاد و منجر به انجام عمليات مشترك مي‌شد، دوم هويت مستقل كه همراه با وجه تمايز در نوع شغل، حرفه و حتي لهجه مي‌شد و نه تنها نيازهاي درون روستا را پاسخ مي گفت، بلكه گاه تكثر آن تقسيمات درون محله اي ديگري را نيز شكل مي داد.»
سپس ليلا ذاكر عالمي، مدير پايگاه پژوهش ميبد، به ارائه گزارشي از روند فعاليت‌هاي حفاظتي شهر ميبد پرداخت و گفت: «پايگاه ميراث فرهنگي ميبد در طول 7 سال فعاليت خود تجارب با ارزشي داشته. اين روند كه از سال 85 به بهره‌برداري و ارائه رسيده است بر اساس مرمت‌هاي اساسي، مرمت‌هاي اضطراري، استحفاظي، برداشت و طراحي در بافت، معرفي و آموزش، انتشارات، ارتباط با دانشگاه‌ها و... بوده است؛ كه البته تمامي اين مراحل به نوعي با آموزش همراه بوده است.»
در ادامه سخنان خانم عالمي، عيسي اسفنجاري، عضو هيئت علمي دانشگاه هنر اصفهان، تصريح كرد: «مهم‌ترين مشخصه شهر ميبد ساختار اصيل فضايي و كليت نظام شهرسازي آن است كه با وجود دخل و تصرف‌هاي دهه‌هاي 50 و 60 برخلاف ديگر شهرهاي ايران به ميزان رضايت بخشي ساختار اصيل آن پا برجاست. اين شهر داراي سه بخش كهندژ يا ارگ، شارستان و ريفس يا پيرونه است.»
اسفنجاري خاطر نشان كرد: «مبحث تاريخ دوران اسلامي شهر بر اساس مطالعات اسناد و متون تاريخي و همچنين بررسي‌هاي ميداني انجام شده به شكل روشن‌تر و كامل‌تري ارائه شده است و به خصوص به اهميت ميبد در دوران ميانه اسلامي يعني زماني كه ميبد پايتخت سران آل مظفر (قرن 8) بوده تأكيد شده است.»
اسفنجاري در بخش دوم سخنان خود به معرفي و توصيف مهم‌ترين بخش اين شهر قديمي، شارستان، پرداخت.
در ادامه ذات الله نيكزاد ديگر كارشناس حاضر در اين نشست و عضو پژوهشكده حفاظت و مرمت سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري پيرامون مسجد جامع ميبد از قرون نخستين اسلامي تا عصر حاضر توضيحاتي ارائه داد.
نيكزاد به مسجد جامع به عنوان كهن‌ترين اثر تاريخي شهر در دوران اسلامي اشاره كرد و گفت: «مجموعه كنوني حاصل دگرگوني‌هاي تاريخي در طول زمان است. بنياد نخستين بنا، مسجدي با طرح شبستاني است كه شامل صحني در ميان و فضاي سرپوشيده‌اي در دو سوي قبله است به پهناي پنج فرش انداز در جهت شرقي-غربي و عمق دو فرش انداز در دو سوي قبله كه با چند وجه طرح معماري و تكنيك ساخت مي‌توان آن را با مساجد فهرج، تاريخانه دامغان، جامع ساوه، اصفهان دارودستان قياس كرد.»
وي ادامه داد: «هم زمان با تحولات معماري در گستره تمدن ايران و وارد شدن عناصر فضايي ايراني، در طرح فضايي و نقشه مسجد جامع ميبد نيز، تغييراتي به وجود آمد.»
پس از سخنان نيكزاد ليلا ذاكر عالمي در معرفي سبك خانه‌هاي مظفري ميبد گفت: «دوره درخشان ميبد در دوره آل مظفر بوده يعني نيمه اول قرن 8 تا پايان آن معماري خانه هاي مظفري را در ابعاد كوچك و پلان آنها متراكم است در حالي كه در دوره هاي بعد اين اندازه شايد تنها به حياط يك خانه اختصاص پيدا مي‌كرد. همچنين ساختار جمعي اين خانه‌ها مكعبي است تنها 2 تا 8 درصد اين فضا به حياط اختصاص دارد و عموماً باغچه و حوضي هم ديده نمي‌شود. ويژگي ديگر حضور ايوان‌هاي رفيع با تزئينات چشم و ابرويي است كه عملكرد ايوان نيز فضايي براي تنظيم و دسترسي به ساير فضاها و استراحت و مهم‌تر از همه بادگيري است.»
در ادامه سيدمنصور علاقه‌بند مشاور، طرح حفاظت و ساماندهي بافت كهن بيده ميبد، نيز گفت: «امروزه بافت‌هاي كهن در سراسر كشور به علل متعدد در معرض خطر فرسايش، تخريب و نابودي قرار گرفته اند.»
اما رويكرد معقول و تلقي مطلوب از مفهوم حفاظت در بافت‌ها تاريخي چيست و به منظور نزديك شدن به مفهوم حفاظت بايد چه تدابيري انديشيده شود؟ وي در پاسخ به اين پرسش گفت: «پاسخ ها را بايد در دل مباني نظري پذيرفته يا طرح شده در ذهن جمعي گروهي كه روند حفاظت را عملي و اجرايي مي‌كنند جستجو كرد و فراموش نكنيم در ارائه طرح، مشاور حفاظت از مقوله‌اي جدا و وراي مديريت شهري، معماري و شهرسازي نيست بلكه در تعامل و ارتباط تنگاتنگ با آن است.»
اين نشست با ارائه مقاله ميثم كسائيان درباره تزيينات چوبي در شهر تاريخي ميبد ادامه پيدا كرد.
كسائيان تزيينات90 در چوبي كشف شده در منطقه مربوط به قرن 9 را ارزيابي كرد و گفت: «جنس اين درها از جنس چوب كاج است، شيوه برش آنها شبيه به هم و عمدتاً داراي كتيبه با عنوان محمد رسول الله يا لا اله الا الله است و هيچ نوشته ديگري در آنها ديده نمي‌شود. همچنين در منبت‌هاي زيباي اين درها بر تركيب‌بندي، اجرا و قاب بندي تأكيد شده است و هيچ خطايي در آنها ديده نمي‌شود. به همين دليل احتمال وجود دستگاهي خاص در قرن 9 در اين منطقه وجود دارد.»
اميرحسين كريمي نيز درباره تزيينات گلي مربوط به قرون ميانه اسلامي ميبد گفت: «تزيينات گلي به واسطه خواص مناسب خاك منطقه بوجود آمده و مهم‌ترين ويژگي آن اين است كه اگر بيننده نداند كه با چه مصالحي كار شده آنها را با گچ بري اشتباه مي‌گيرد.»
نسخه چاپي
