نشست نشانه‌شناسي «نمايشگاه مروري بر آثار افشاريه، زنديه و قاجار» در مؤسسه فرهنگي هنري صبا ، توسط گروه نشانه شناسي هنر فرهنگستان هنر برگزار شد.

به گزارش روابط عمومي فرهنگستان هنر ، در اين نشست دكتر بهمن نامورمطلق، دكتر بابك معين،‌ دكتر علي عباسي، دكتر فرزان سجودي، دكتر احمد پاكتچي و دكتر حميدرضا شعيري پيرامون آثار ارائه شده در اين نمايشگاه بحث و تبادل نظر كردند.

ابتدا دكتر بهمن نامورمطلق دبير فرهنگستان هنر، دربارة علل مهجور ماندن هنر قاجار گفت:"در دوره قاجار،ايران مشكلات ملي و هويتي زيادي را از سر گذراند ، مثل از دست دادن پاره‌هاي از وجودمان، محدود شدن جغرافيا، حوادث تلخ سياسي، نظامي، فرهنگي و ... كه مجموع اين وقايع مانع از برخورد شفاف، علمي و بي طرف با اين مقوله شده است."



پس از سخنان دبير فرهنگستان هنر دكتر علي عباسي با توجه به اينكه تجمل هنر قاجار صرفاً در تابلوهاي نقاشي جلوه‌گر شده و عكس‌ها از اين ويژگي دور هستند، تقابل موجود در اين نقاشي‌ها را به تقابل طبيعت و فرهنگ، فيزيك و متافيزيك، فقر و ثروت و بيرون و درون تقسيم كرد.

دكتر عباسي در ادامه ضمن بيان اين كه در تمام تقابل‌ها ، تعامل و پيوستگي وجود دارد، به بررسي تم (درونمايه) آثار اشاره كرد و تم غالب نقاشي هاي قاجار را زن ، ميوه، غذا، و خلوتگاه دروني دانست.



فرزان سجودي در تكميل سخنان عباسي ادامه داد: "در مرور اين آثار مضامين و روش‌هاي متفاوتي ديده مي‌شود كه اين صداهاي متفاوت، ما را به اين جمع‌بندي مي‌رساند كه بگوييم هنر دوره قاجار با ويژگي‌ چند صدايي هنر ،دوره اي گذرا است ."

سجودي خاطر نشان كرد:" اين هنر از نظر اجتماعي به سمت تولد فرد مي‌رود و فرد اشرافي ، به جاي نقش اسطوره خودش را به تصوير مي‌كشد."

در ادامه دكتر نامورمطلق ،هنر قاجار را پيوند و برخورد دو نسل و تركيب سنت و تجدد دانست و گفت:" بهتر است هنر قاجار را هنر دو رگه بدانيم، چرا كه برخي هنرها كه تا به حال سابقه‌اي در ايران نداشته ظاهر مي‌شوند ؛ مثل عكاسي، چاپ و ... و هنرهايي كه سابقه طولاني داشته‌اند ، مثل نقاشي ، دچار تغييرات و دگرگوني اساسي مي‌شوند."

دكتر حميدرضا شعيري از ديگر كارشناسان حاضر، در جمع بندي آنچه تاكنون گفته شد و با تكيه بر آغاز جلوه فردي ، به بررسي پرتره‌ها و نقاشي‌ شخصيت ها پرداخت. او اين تصاوير را «جسمار» ناميد و گفت:" در اينجا جسم در خدمت جسم نيست، فيزيكي نيست و دچار فرآيندي شده كه خودش نقش‌پذيري فراواني در آن دارد. جسم جسمار است چون مركز قدرت و در عين حال مركز بروز و ظهور فرهنگي شده است."



در ادامه دكتر بابك معين نيز از ديد كاركرد رئاليستي آثار به بررسي آن پرداخت و گفت: "در تابلوهايي كه زن‌ها نقش اصلي را بر عهده دارند ، هميشه تصوير ميوه نيز ديده مي‌شود كه در بحث مجاورت حضور ميوه كاركرد ارجاعي ندارد و اين تركيب تنها خلوت دربار ، تمول و اشرافيت را نشان مي‌دهد. حال آنكه در تصاوير خارج از دربار كه اصولاً تصاويري از زندگي اجتماعي و مراسم مذهبي است ، ميوه اصلاً وجود ندارد و يك ديد روايتي و كنش‌گر جايگزين مي‌شود."

دكتر احمد پاكتچي، در ادامه همين بحث به نقد جنسيت در نشانه‌شناسي فرهنگي اشاره كرد و با تأكيد بر اينكه جنسيت

شاخصه اصلي تابلوهاي قاجار است توضيح داد:"شاخصه‌ها گاهي بسيار فيزيكي و گاهي فقط كاركردي است. اما در كنار همه اينها آنچه قابل توجه و مهم است حضور و تكرار جنسيت‌هاي خنثي است ."

در بخش ديگر اين نشست ، دكتر فرزان سجودي بار ديگر دربارة تصاوير شخصيت ها گفت:" اصولاً پرتره همان ويژگي‌ تصوير جسم يعني بيان قدرت و منيت را مطرح مي‌كند، اين تصوير براي اين نيست كه مردم را مطيع خود كند، بلكه ميل خود فرد به منيت و قدرتمند بودن و جاودانه شدن تصوير شده. اما مسئله ديگر اين است كه زنان در پرتره‌ها چگونه هستند؟ آيا به عنوان اثبات قدرت مردانه كشيده شده‌اند؟"



در پاسخ به طرح اين پرسش دكتر بهمن نامورمطلق توضيح داد:" در بحث بينامتني گفته شده هميشه بچه در كنار مادر است و او هرگز در مقابل آينه تنها نيست و به واسطة مادرش خودش را مي‌شناسد. شايد در هنر قاجار هم همين اتفاق افتاده ؛ تلفيق خود و ديگري، كه در دوره‌هاي ديگر ديده نمي‌شود."

گفتني است اين نشست با طرح پرسش‌هايي از جانب حاضرين و پاسخ‌هاي كارشناسان خاتمه يافت.