نشست رونمايي و نقد و بررسي كتاب «روش تحقيق در هنر و طراحي، بصري سازي پژوهش» هم‌زمان با هفته پژوهش در سالن همايش‌هاي فرهنگستان هنر برگزار شد.

به گزارش روابط عمومي فرهنگستان هنر، نشست رونمايي و نقد و بررسي كتاب «روش تحقيق در هنر و طراحي، بصري سازي پژوهش» نوشته كرول گري و جولي‌ين ملينز (صاحبان كرسي‌هاي پژوهشي مدرسۀ هنر دانشگاه رابرت گوردن) و ترجمه طاهر رضازاده كه به تازگي از سوي مؤسسه تأليف، ترجمه و نشر اثار هنري (متن) فرهنگستان هنر منتشر شده است؛ عصر يكشنبه 21 آذر ماه در سالن همايش‌هاي فرهنگستان هنر برگزار شد.

عليرضا اسماعيلي معاون پژوهشي فرهنگستان هنر، افشين شيرواني سرپرست مؤسسه متن، نجف هدايت پژوهشگر و استاد دانشگاه آزاد اسلامي دزفول، به همراه سخنرانان اين نشست سيدغلامرضا اسلامي استاد دانشگاه تهران، سودابه صالحي استاديار دانشگاه هنر، اسماعيل پناهي عضو گروه نظريه و نقد پژوهشكده هنر و طاهر رضازاده مترجم اين كتاب از جمله حاضران در اين نشست بودند. 

اسماعيل پناهي عضو گروه نظريه و نقد پژوهشكده هنر نخستين سخنران اين نشست، در ابتداي سخنان خود به مباحث و مشكلات پژوهشي در كشور پرداخت و گفت: مبحث پژوهش از ابتدا در ايران با مشكلاتي مواجه بود، زيرا مقدماتي را كه لازمه اين امر بوده طي نكرده‌است. ما در مباحث پژوهشي عمدتا از از برخي متدولوژی‌ها و ترجمه‌هاي آن‌سوي مرزها گرته‌برداري و استفاده كرديم و مي‌توان گفت تا حدود زيادي از خودمان غافل شديم.

وي در همين زمينه ادامه داد: علوم انساني بيش از يكصدوپنجاه سال است كه شكل گرفته، روش‌ها و رويكردهاي بسياري از مكاتب مختلف مطرح شده، اما در حوزه هنر فعاليت كمتري شده و به طور جدي به آن پرداخته نشده‌است.

به نظر مي‌رسد، روش‌هاي پژوهش هنر در ايران بسيار محدود است و البته روش‌شناسي‌هاي هنر قدمت بسيار زيادي ندارد، تقريباً دو دهه است كه به طور جدي‌تري به روش‌شناسي‌ها پرداخته شده و مقالات، كتاب و سمينارهايي در اين حوزه ارائه شده است.

عضو گروه نظريه و نقد پژوهشكده هنر به مشكلات استفاده از روش‌شناسي‌هاي ديگر رشته‌ها در حوزه هنر پرداخت و تصريح كرد: اگر به مقالات و پايان‌نامه‌هايي كه در اين حوزه منتشر مي‌شوند توجه كنيم، اگر از روش‌شناسي‌هاي ساير رشته‌ها چون روانشناسي و علوم اجتماعي استفاده شده باشد، نتايج حاصله مخدوش مي‌شوند و در پايان مقالات و پژوهش‌ها نيز اشاره شده؛ چنانچه اين روش‌ها اجرا شوند امكان دارد جواب بدهد يا خير .

وي به ديگر نكات منفي حاصل از استفاده از روش‌شناسي‌هاي ديگر رشته‌ها در حوزه هنر پرداخت و افزود: نكته ديگر اين كه بسياري از حوزه‌هاي پژوهشي هنر، كاربردي و عمل محور هستند و بيشتر روش‌هاي نظري كاربردي براي پژوهش‌هاي هنري ندارند. در موسيقي، طراحي، معماري، هنرهاي نمايشي يا حتي در هنرهايي مثل ادبيات، فضاها و مؤلفه‌هايي وجود دارند كه فقط در ذهن سيال هنرمند است و ما نمي‌توانيم در ساير حوزه‌ها مشاهده كنيم.

پناهي با طرح سؤالي ادامه داد: سوال اساسي از سوي برخي پژوهشگران در حوزه هنر اين است كه آيا پژوهشگران حوزه هنر مي‌بايست روش‌شناسي موجود در حوزه‌هاي ديگر را با خود تطبيق بدهند؟ يا به روش‌ها و روش‌شناسي‌هاي منطبق با رشته خود روي بياورند؟ اين كتاب پاسخي به اين پرسش است.

در ادامه سيدغلامرضا اسلامي استاد دانشگاه تهران در خصوص انتشار كتاب «روش تحقيق در هنر و طراحي، بصري­‌سازي پژوهش» اظهار داشت: در اين كتاب مباحث زيادي مطرح شده كه براي آموزش دهنده بسيار مناسب و خوب است اما براي آموزش گيرنده كه با مباحث آشنايي ندارد، مي‌تواند گمراه‌كننده باشد.

وي در همين زمينه ادامه داد: گرچه ساختار فهرست اين كتاب بسيار منطقي و روشمند نگارش شده، اما قدري فرايند محور نيست و فرايند شروع و پايان را به ما نشان نمي‌دهد. البته نكات مثبت و منفي توأمان در اين كتاب وجود دارد.

اسلامي درباره ديگر نكات كتاب افزود: آخر‌الامر، با جسارت و برداشت شخصي خودم به روح كتاب و آنچه را كه مي‌خواست بيان كند، دست پيدا كردم و تصور مي‌كنم در اين كتاب تلاش شده تا در حوزه علم، روشي را ارائه دهد كه بتوان با آن آثار هنري را مورد پژوهش قرار داد.

اين استاد دانشگاه تصريح كرد:‌ در سه حوزه دين، علم و هنر كه تركيبشان با هم متفاوت بوده و ارتباطاتشان با يكديگر قوي و ضعيف است، نمي‌شود يك اثر را بيان كرد، بلكه بايد چشيد و اين چشيدن همان درك كردن و پيدا كردن زواياي ناپيداست. اين سه حوزه بايد با يكديگر كار كنند. مقصود هم، سنت رفتن به گذشته نيست. سنت به معناي هم‌پوشاني همه استعدادهاي انسان در حوزه‌هاي علمي، ديني و هنري است. حواس، احساساست، عقل و ادراك وقتي با هم كار كنند، حكمتي را به وجود مي‌آورند كه نامش را سنت مي گذارند.

اسلامي به علل پژوهش اشاره و يادآور شد: علت كار و تلاش در حوزه تحقيق چيست؟ براي دانستن چيزهايي است كه نمي‌دانيم و درباره آن تحقيق مي‌كنيم تا به آگاهي خود بيافزاييم. ولي بايد اين را در نظر داشته باشيم كه در حوزه‌ هنر ابتدا اجرا مي‌شود و بعد مورد پژوهش قرار مي‌گيرد، ولي در مورد ساير حوزه‌ها ابتدا تحقيق مي‌كنيم تا بتوانيم آن‌را اجرا نمائيم. يعني درست معكوس عمل مي‌كنيم.

سپس سودابه صالحي استاديار دانشگاه هنر به مباحث و مشكلات تحقيق پرداخت و گفت: با افزايش دانشجويان ارشد و دكتري در سال‌هاي اخير، تأمين منابع جامعي كه بتواند پاسخ‌گوي نيازهاي پژوهشي اين قشر باشد، يكي از ضرورت‌هاي اصلي و دغدغه‌هاي استادان محسوب مي‌شود. البته در كتاب روش تحقيق در هنر و طراحي نيز اشاره شده كه پژوهش در زمينه هنر در تمامي دنيا به نوعي در حال گسترش كمي است و ورود افراد براي پژوهش در اين حوزه نيازمند طي كردن فرآيندي است كه به استاندارهايي خاص نياز دارد.

وي نتايج پژوهش‌هاي دانشجويي را نااميد كننده دانست و خاطر نشان كرد: يكي از معضلات دانشگاه‌ها و رشته‌هايي كه من نيز درگير آن هستم، اين است كه برخي از استادان راهنما از نظر روش‌شناسي و ساختاري قادر به راهنمايي صحيح دانشجويان نيستند و به همين سبب، نتيجه پژوهش‌هاي دانشجويي به ثمر نمي‌رسد.

صالحي در خصوص ضرورت‌هاي انتشار چنين كتاب‌هايي افزود: يكي از دلايل ديگري كه به چاپ اين نوع كتاب‌ها نياز است، در واقع خود مسائل تحقيق و ابهامي است كه در پژوهش‌ها وجود دارد. مرزبندي‌ صحيحي براي پژوهش و تحقيق در ميان حوزه‌هاي مختلف وجود ندارد و چه انتظاري است كه حاصل پژوهش به درستي نتيجه دهد؟ پس لزوم چونين كتاب‌هايي لازم و ضروري به نظر مي‌رسد.

اين استاديار دانشگاه ادامه داد: از سه منظر مي‌توان اين كتاب را مورد بررسي قرار داد. خود كتاب، نويسندگان آن كه چه ضرورت‌هايي موجب نگارش اين كتاب شده و ترجمه‌اي كه از آن به دست آمده‌است تا چه حد توانسته موفق باشد و اصولاً نقاط ضعف و قوت آن در چيست؟

وي در مورد چاپ كتاب گفت:‌ يك سري قواعد و ضوابطي براي چاپ و انتشار كتاب وجود دارد كه اين كتاب نيز بر‌اساس آن منتشر شده، اما اشكالاتي در چاپ آن به چشم مي‌خورد، نوع فونت و قلم آن به گونه‌ايست كه كلمات به يكديگر نزديك بوده و خوانش كتاب را با مشكل مواجه مي‌كند. نكته ديگر اينكه چون اين كتاب به عنوان كتاب درسي و رساله عملي است كه در مواجه با كار به آن رجوع مي‌شود، پس مي‌بايست فضايي براي يادداشت‌ها و گوشه‌نويسي‌ها در نظر گرفته مي‌شد.

بنا بر اين گزارش طاهر رضا زاده به دلايل ترجمه اين كتاب پرداخت و گفت: در تمام طول دوران تحصيلي‌ام معتقد بودم كه روش تحقيق خاصي را نمي‌توان براي پژوهش هنر در نظر گرفت و اگر بنا شود هنرمندي تحقيقي را به انجام برساند بايد از روش‌ تحقيق به معناي عام آن استفاده كند. اما در مواجه با اين كتاب اين اعتقاد تعديل شد، ولي از بين نرفت و هنوز هم معتقدم اين كتاب براي عملي كاران هنر مفيد است، ولي براي دانشجويان پژوهش هنر و كساني كه تحقيقات نظري انجام مي‌دهند، كاربردي ندارد و همچنان بايد دست به دامان روش تحقيق‌هاي علوم انساني شوند.

مترجم اين كتاب در همين زمينه افزود: اين كتاب صرفاً براي دانشجوياني كه به ضرورت وارد عرصه كارشناسي ارشد و تحصيلات تكميلي رشته‌هايي مانند زيرسازي، طراحي صنعتي و گرافيك شدند و مجبورند تا كار عملي انجام بدهند، مناسب است.

وي در مورد انگيزه خود از ترجمه اين كتاب اضافه كرد: يكي از مواردي كه موجب شد كه تمام هم و غمم را براي ترجمه اين كتاب بگذارم، بي‌اعتمادي و بي‌اعتقادي به كتاب‌هاي روش تحقيق موجود و بي‌علاقگي و بي‌حوصلگي در سر كلاس‌هاي روش تحقيق بود. اين مسائل مرا واداشت تا به دنبال روش تحقيقي عملي باشم، روشي كه فقط به تعريف مفاهيم بسنده نكند و دانشجو و محقق را به امان خود رها نكند.

در ادامه اين نشست غلامرضا اسلامي با نشان دادن اسلايدهايي به برخي از معضلات تحقيق در حوزه هنر پرداخت و هر يك از سخنرانان به تكميل نظرات خود در اين حوزه پرداختند.