پيشگفتار
نه اين نقش دل ميربايـد ز دسـت دل آن ميربايد كه اين نقش بست
سعدي
بيشك كمالالدين بهزاد هنرمند پرآوازهي نگارگري ايران از چهرههايي است كه در تاريخ هنر جهان درخشش و شكوه بسزايي يافتهاند. پژواك نام او در عرصهي نقاشي ايران چنان طنينانداز بوده كه نامهاي ديگر نقاشان بزرگ ايراني در برابر نام پرافتخارش كمتر به گوش رسيدهاند. او زينت هنروران و نگارگران ايران است. نقاشي ايران كه نام بهزاد بر تارك آن با جلوه و جلال بيمانندي ميدرخشد، پيشينهاي دراز و سنتي پررمز و راز دارد. فروتني و حجب هنرمند ايراني كه طي قرنهاي پيشين كوششي براي ابراز نام خويش بر روي آثارش نداشته است، پرهيز از طبيعتگرايي و ژرفانمايي رايج در نقاشي مغربزمين، كاربرد مكرر نقشمايههاي ايراني در آثار نقاشي، سنت مكتوم نگارگري ايراني كه در طول ادوار گذشته از طريق استاد به شاگرد و از سينه به سينه آموخته شده و كمتر به رشته تحرير درآمده است، وابستگي و پيوند محكم ميان ادبيات و نقاشي در آثار مصوّر و ويژگيهاي ديني و معنوي هنر نگارگري ايران از خصوصيتهايي بوده كه همواره هنرپژوهان جهان را براي حلّ معماهاي ناگشودهي اين هنر اسرارآميز و دلربا فراخوانده است. در اين ميان، فروغ خورشيدگون نام كمالالدين بهزاد چنان است كه چشمان كاوشگر هنرپژوهان را از فرط درخشش نامش ياراي آن نبوده كه همهي ابعاد و آثار هنر او را مكشوف دارند.
گواه راستين بر اين مدعا كتابها، مقالهها و پژوهشهايي است كه از آغاز قرن گذشته تا به امروز پيرامون احوال و آثار وي به نگارش درآمده و ميآيد، و هنوز حاوي يافتهها و مطالب تازه و خواندني است.
در اين ويژهنامه، كه به مناسبت برگزاري همايش بينالمللي كمالالدين بهزاد و بهاهتمام فرهنگستان هنر ايران انتشار يافته است، كوشش شده تا بخشي از پژوهشهايي كه طي ساليان اخير به قلم هنرپژوهان ايراني و خارجي دربارهي بهزاد و ميراث«بهزادي»، بهطور خاص، و نگارگري ايرانيـ اسلامي، بهطور عام، به نگارش درآمده است، عرضه شود.
اميدواريم اين ويژهنامه همراه با ساير آثاري كه به مناسبت برگزاري اين همايش انتشار يافته است، بتواند گامي هرچند كوتاه، ولي استوار، در راستاي شناساندن مواريث هنر پرمايهي ايراني كه بيشك بخشي از گنجينهي هنر جهان است، باشد.
در پايان، بر خود لازم ميدانم مراتب خالصانهترين سپاس خود را از مساعي پديدآورندگان اين ويژهنامه، بهويژه سردبير محترم آن، و نيز برادران گرامي در سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي كه امكان چاپ سريع و مطلوب اين ويژهنامه را فراهم ساختند، تقديم دارم.
محمدرضا كشاورز
دبير فرهنگستان هنر
فهرست مطالب
پيشگفتار
ميراث بهزاد
هنرمندان معاصر و شاگردان بهزاد
كمالالدين بهزاد و مسألهي پديدآورندگي اثر هنرمندي در نقاشي ايراني
بهزاد به روايت پيشينيان
مكتب نگارگري و هنر كتابآرايي بخارا
نگارگري اسلامي: ميان تجويز و تحريم