هم انديشي تخصصي معماري با موضوع «اعتلاي معماري و هويت فرهنگي»، شنبه پنجم ارديبهشت ماه، هم‌زمان با هفته معماري برگزار شد.

به گزارش روابط عمومي مركز هنر پژوهي نقش جهان، وابسته به فرهنگستان هنر، در اين هم انديشي كه به همت فرهنگستان هنر و با حمايت انجمن مفاخر معماري ايران و نقش جهان برگزار شد، علي رضا قهاري، رييس هيئت امناي انجمن مفاخر معماري ايران به عنوان اولين سخنران، ضمن تقدير از حضور صاحب نظران و دانشجويان و اصحاب جرايد، اظهار اميدواري کرد که تلاش دوستانش در انجمن مفاخر معماري ايران، باعث حركتي نهادين در آسيب شناسي معماري و هويت فرهنگي شود تا شايد عقب ماندگي معماري امروز ايران اندکي جبران شود.

قهاري در ادامه صحبت هاي خود گفت: «ما وارث ده‌ها سال معماري نامي و صاحب نام و صاحب سبک در جهان هستيم. اما متأسفانه امروز متولي خاصي در زمينه معماري در کشور نداريم. ما در مورد هويت شهري صحبت مي‌کنيم، اما متولي اصلي اين مسئله مشخص نيست. جايگاه معمار به عنوان مهندس فرهنگي در تصميم‌گيري‌هاي کلان سازندگي خالي است.»

مدير مركز مطالعات و تحقيقات شهرسازي و معماري ايران، حضور دانشگاه‌ها را در اعتلاي معماري کم‌رنگ دانسته، گفت: «حضور دانشگاه‌ها در اعتلاي معماري امروز کم‌رنگ است. معماري دغدغه دانشگاه‌ها و مراكز پژوهشي ما نيست و در هويت بخشي به شهرسازي و معماري بي توجهي مي‌شود. مردم هم تصور درست و دقيقي از معماري ندارند. حضور معمار در بطن ساخت و سازهاي بي رويه امروز، کم رنگ و بي رنگ است. بايد توجه داشت که افتخار ما فرهنگ ماست، نه نفت ما.»

سخنران بعدي اين نشست دکترمحمد منصور فلامکي، ضمن نقد بر عدم وجود يک تعريف مشخص از معماري امروز ايران، گفت: «ما نيازمند يک تعريف دقيق از معناي معماري هستيم. عموماً درک ما از معماري و معناي هويت در معماري سطحي و ظاهري است. معماري بايد معناي جديد براي خود پيدا کند. در زمينه ادراک، دريافت و تسلط يافتن به تمام مفاهيم و معنايي که در معماري وجود دارد، ما داراي نقص هستيم. در زمينه پژوهشي نيز اين نقص مشخص و واضح است. در اين زمينه مستندات مشخصي وجود ندارد.»

استاد دانشکده‌هاي معماري ايران در ادامه سخنان خود ضمن انتقاد از فضاي آکادميک کشور در زمينه معماري گفت: «در هيچکدام از دانشکده‌هاي معماري، مکاني براي تبادل مباحث اساسي و پايه معماري نداريم. ما بحث جامعي در دانشکده‌ها نداريم. بايد بدانيم که در زمينه تعريف، معماري با مهندسي ساختمان فرق دارد. اين چيزي است که در دانشگاه‌هاي ما معمولا به آن توجهي نمي‌شود. مهندس ساختمان به تعداد بسيار از عامل‌ها و پديده‌ها توجه نمي‌کند که معمار دقيقا به آن مسائل توجه خاص و اکيد دارد.»

دكتر فلامکي معماري را رکن اصلي مباهات فرهنگي گذشته و امروز ايران دانسته گفت: «معماري امري تحميل شدني نيست. بين صورتي از معماري كه ديده مي شود و بين معناي معماري و ماده اي که به آن معماري حقيقت مي بخشد، رابطه‌اي وجود دارد. باعث ارتقاي يک معماري تغزل، زيبايي و آفرينش است. پديده‌هايي که ذات فرهنگي دارند، ذات اقتصادي هم دارند، ذات مدني دارند و في نفسه گسترش فرهنگي را هم با خود مي‌آورند.»

عضو هيئت امناي انجمن مفاخر معماري ايران، در پايان سخنان خود گفت: «خوشحاليم که فرهنگستان هنر و مرکز نقش جهان، محلي را براي بحث‌هاي جامع معماري بنيان گذاشته است. مطمئناً در چنين فضايي مي‌توان، با بحث و تبادل نظر با اهل فن، نهايتاً به معنا و هويت اصلي معماري امروز پي برد.»

دکتر هاشم نژاد به عنوان سخنران بعدي اين نشست تخصصي، از سيماي ناهنجار معماري شهرها سخن به ميان آورده، گفت: «سال‌هاست که از هويت معماري و فرهنگي صحبت مي‌کنيم. اما نهايتا آن چيزي که از منظره شهرها مي‌بينيم هيچ ربطي به بحث‌هاي گفته شده ما ندارد. معماري امروز ما را، مهندسان، معماران و اصحاب فن هدايت نمي‌کنند؛ بلکه اين تاجران و سازندگان متمول هستند که جهت معماري امروز ما را هدايت و رهبري مي‌کنند. سازمان‌هاي مختلفي در اين زمينه وجود دارد؛ اما هيچ کدام هيچ کار اساسي و پايه‌اي انجام نداده‌اند. شهرهاي ما بزرگ شده است، اما سيماي ناهنجار آن هويت فرهنگي معماري را زير سوال برده است و اين نشان دهنده اين است که زمان زيادي از دست رفته و زمان زيادي لازم است تا ما به ايده آل‌ها برسيم و بتوايم هويت را در معماري امروز معنا کنيم.»

دکتر ايرج شهروز نيز سخنان خود را با ارزيابي معماري امروز و مقايسه با معماري ايراني درگذشته آغاز کرد و گفت: «در گذشته روابط شهري، عمومي، غير عمومي، خصوصي و غيره داراي تعاريف خاص خود بود و داراي کارکرد تعريف شده‌اي که امروز به هيچ وجه رعايت نمي‌شود. مي‌توان از آن معماري به عنوان معماري ارگانيک، خودرو يا فکر شده نام برد، چون بر اساس زندگي دوره خود تعريف شده بود. معماري قديم ما شامل هويت فرهنگي خاصي بوده است. معماران بزرگ دنيا توانسته‌اند اين هويت را درک کرده و آن را در معماري خود به کار ببندند. متأسفانه يک انقطاع در فرهنگ ما به وجود آمده که باعث شده رابطه بين مفهوم فرهنگ و فضاي معماري ما قطع شود. فضاي معماري امروز ما به دلايل مختلف بر اساس فضاي فرهنگي ما ساخته نمي‌شود.»

شهروز، مسئله هويت فرهنگي را منوط به فضايي دانست که انسان در آن زندگي مي کند و گفت: «معماري بايد در رابطه مستقيم با مفهوم فرهنگ قرار بگيرد. رابطه مستقيم فضاي معماري با فرهنگ است که باعث ساختار هويت فرهنگي مي‌شود و در رابطه‌اي تنگاتنگ با فضاهايي است که انسان در آن زندگي مي‌کند. از سوي ديگر فرهنگ بايد در يک جامعه شکل بگيرد تا بر اساس آن معماري هم شکل خاص خود را بگيرد. فضاهاي معماري امروز ما به هيچ وجه به فرهنگ و روش زندگي ايراني ما ارتباطي ندارد. داشتن فرهنگ معماري يکي از حلقه‌هاي مفقوده فرهنگ ماست. در صورت ادامه چنين شرايطي ما نمي‌توانيم به هويت فرهنگي معماري در عصر خود برسيم.»

محمود گلابچي در ادامه اين نشست با اشاره به پيشينه طولاني ما در هنر معماري گفت: «ما در ايران هفت هزار سال تاريخ معماري داريم. تخت‌جمشيد، مساجد بزرگ ايران‌زمين، معابد گسترده و غيره، نمادهاي فناوري پيشرفته در عرصه خودشان محسوب مي‌شوند و ما هنوز هم معتقديم كه مردم ما در عصر قديم در حوزه فناوري سرآمد جهانيان بوده‌اند و پيشرفت‌هاي معماري گذشته ما، امروزه الگويي براي توسعه روش‌ها در ساير كشورهاي جهان به شمار مي‌رود و اين مسئله نشان مي‌دهد كه هندسه هوشمند و معماري ما تا چه اندازه در آن زمان با دقت صورت مي‌گرفته؛ درحالي‌كه متأسفانه اين روزها ما به شدت از اين عرصه دور شده‌ايم.»

رييس شوراي فناوري‌هاي نوين ساختماني، رويکرد به مسئله هويت فرهنگي را منوط به کشور ما ندانست گفت: «مسئله شناخت و واکاوي هويت فرهنگي معماري منوط به ما و کشور ما نيست؛ بلکه تمام جوامع پيشرفته دنيا نيز به دنبال هويت خود در معماري سرزمين خود هستند اما آن چيزي که امروز هويت فرهنگي معماري ما را تحت الشعاع قرار داده اين مسئله است که ما بعد از اين تاريخ عظيم پشت سر، در ارائه تعاريف اصلي معماري مشکلات اساسي داريم.»

عضو هيئت امناي انجمن مفاخر معماري ايران ضمن تأکيد بر هويت فرهنگي، از تغيير در تمام مناسبات جهان گفت: «شناخت انسان و احترام گذاشتن به اصالت هاي انساني و ويژگي هاي اقليمي است که هويت فرهنگي را معنا مي کند. «خود بسنده گي» که يکي از ارکان معماري ديروز بود، امروز با ظهور تکنولوژي جديد، به تعاريف ديگري که حاصل انقلاب صنعتي، مدرنيته و تغيير زندگي بشري است، بدل شده است.»

مهندس سهراب مشهودي؛ سخنران ديگر اين نشست، ضمن انتقاد از خودزني فرهنگي معماران، گفت: «در هر جا که بحث از آسيب شناسي معماري پيش مي آيد، معمار را مقصر اصلي مي‌دانيم. کسي از اصل و اساس اين بي هويتي فرهنگي معماري سخن نمي‌گويد. در حالي‌که خاستگاه اصلي اين بي هويتي فرهنگي در معماري، از دهه بيست به وجود آمد. از سال 1347 هم با طرح جامع «طرح و ضابطه احداث بنا»، جان معماري ايران گرفته و ضابطه جايگزين آن شد. اين ضابطه در هيچ کجاي دنيا نظيري نداشته و ندارد. معماران به جاي خود زني فرهنگي بايد از خود دفاع کنند و مقصر اصلي را ضوابط شهر سازي بدانند که معماري را از هويت فرهنگي انداخت.»

سخنران بعدي اين نشست؛ دکتر حميد ماجدي، از وجود هويت فرهنگي در معماري امروز دفاع کرد و گفت: «بر خلاف مطالبي که گفته شد؛ معماري ما از هويت فرهنگي تهي شده است، معتقدم اتفاقا امروز شهرهاي ما داراي هويتي است که از روابط اقتصادي، اجتماعي، حقوق شهروندي و آداب و سنن امروز جامعه نشئت مي‌گيرد. بهتر است بگوييم: در گذشته انطباق شهرسازي با فرهنگ بيشتر بوده تا امروز.»

مهندس سجاد محمد يارزاده هم با تعريف مفهوم هويت و رابطه‌اش با معماري گفت: «هويت چيزي نيست كه مقياس، حدود و ضابطه را با آن تعريف كنيم. آن چيزي كه ارزش‌ها و هنجارهاي جامعه ما را تشكيل مي‌دهد هويت است. لذا در اينجا معمار را مقصر نمي‌دانيم، چرا كه برخي از اين اصول و بن‌مايه‌هاي اجتماعي ما در جامعه معاصر پايمال شده و اين به هم‌ريختگي بنيان‌هاي اجتماعي است كه معماري ما را نيز به هم ريخته است. چرا كه معمار واقعيت‌هاي جامعه زيستي امروز را به فضا تبديل مي‌كند. پس انسجام در نظام‌هاي اجتماعي وجود ندارد و از هم گسيختگي اين نظام‌ها حسن زيبايي را از ما سلب كرده است.»

اين مدرس دانشگاه در ادامه سخنان خود با تکيه بر معماري معاصر تصريح کرد: «يكي از مهم‌ترين شاخصه‌هاي معمار ايراني آفرينش و خلق اثر با حس و ذوق هنري است که متأسفانه اين در معماري امروز ما کم رنگ وكم سو شده است.بايد اين مسئله را هم در نظر داشت که توجه به كيفيت زندگي، ملاك و معيار خلق اثر باشد نه كميت سفارش اثر. توجه به محتوا، وظيفة خالق اثر را سنگين مي‌كند، چرا كه در اين نا‌هنجاري‌هاي اجتماعي، يكي از مهم‌ترين عناصر در نظم اجتماعي توجه به فضاهاي بصري و ابنيه‌ها است تا آرامش مفهوم واقعي خود را در فضاهايي كه معمار توليد مي‌كند ايجاد کرده و هويت فرهنگي معماري هم حفظ شود.»

انوشه منصوري ديگر سخنران اين نشست هم با رد نظريه کم کاري معماران گفت: «اين نيست که ما کم کاري کرده باشيم، فضا هم آن چنان سياه نيست که گفته مي شود. متأسفانه به اندازه کافي فرهنگ سازي نشده است که ما معناي واقعي معماري را به جامعه و دانشجويان اين رشته بشناسانيم. از معضلات اساسي معماري امروز اين است که هر صنفي خودش را مجاز مي داند وارد حيطه کار و عمل ما شود و خودش را ملزم به دادن ايده و فکر مي‌کند. به همين دليل معماران براي حفظ و ارتقاي هويت فرهنگي معماري، نبايد به هيچ صنفي اجازه ورود به حيطه معماري را بدهند.»

دبير هيئت مديره انجمن مفاخر معماري، معضل ديگر معماري معاصر ايران را انديشه دانشجويان جوان دانست و گفت: «معضل اساسي ديگر ما، انفعال دانشجويان جوان معماري است. دانشجوي ما علاقه به نسل گذشته، فرهنگ گذشته و هويت گذشته و رويکرد به آن را کهنه پرستي مي داند. اين مسئله هم از عدم آشنايي و عدم درک نسل امروز، نسبت به معماري و هويت فرهنگي ما در طول تاريخ ناشي مي‌شود. هويت کهنه پرستي نيست. هويت متمايز کننده ما، ريشه و سر منشأعادات خوب ما است. ايجاد تشکل‌هاي جوان معماري مي‌تواند تا حد زيادي اين مشکلات را مرتفع کرده و به هويت فرهنگي معماري کمک کند.»

اين نشست كه با استقبال معماران، مهندسان و علاقه‌مندان به اين مباحث همراه بود، با پرسش و پاسخ شركت كنندگان به پايان رسيد.