دومين روز همايش شاهنامه نگاري با سخنراني دكتر «مايس نظرلي»، پژوهشگر ارشد مؤسسه شرقي دانشگاه دولتي علوم انسانس مسكو ادامه يافت.

نظرلي كه درباره نگاره «پيشكش هدايايي از هند به انوشيروان» از شاهنامه بزرگ شاه طهماسب اول توضيح مي‌داد، اين نگاره را مثال بارزي از نگارگري مكتب تبريز در اواسط قرن 16 ميلادي عنوان كرد و گفت: «اين نگاره اين امكان را فراهم مي‌سازد تا برخي اصول كلي براي خلق تركيب‌هاي هنري خاص نگاره‌هاي اين دوره مشخص شود.»

وي يادآور شد: «در اين اثر عناصر بسياري وجود دارند كه آن را به حادثه تاريخي خاصي مرتبط مي‌سازند و مشخص مي‌كنند كه اين نگاره نه تنها نمايش دهنده بخشي از داستان فردوسي به همين نام است، بلكه ملاقات همايون، امپراطور هند، با شاه طهماسب اول را نيز نشان مي‌دهد. بنابراين احتمال مي‌رود اين نگاره در طي اقامت همايون در ايران خلق شده باشد.»



در ادامه اولريش مارزولف، درباره آخرين شاهنامه قاجار، «شاهنامه بهادري» گفت: «اين شاهنامه، از چند جهت با ديگر نسخه‌هاي ايراني متفاوت است، نخست آنكه از ديگر نسخه‌هاي پيشين شاهنامه بزرگ تر است، دوم، الگوهاي تصوير شاهنامه بهادري كمتر از نسخه‌هاي پيشين گرفته شده است و اين شاهنامه روي هم رفته چهل تصوير دارد، سوم شيوه‌ها و سبك تصويرگري آن متفاوت با سبك سنتي رايج در نسخه‌هاي پيشين است.»

مهدي مكي نژاد،‌ديگر سخنران حاضر در اين نشست درباره «شاهنامه در آثار علي محمد اصفهاني» توضيح داد: «علي محمد اصفهاني از هنرمندان ممتاز و برجسته دوره قاجار است كه پيشينه اصلي او كاشيكاري بوده است.» وي گفت: «آثار علي محمد متأثر از مكتب صفوي است زيرا شالوده هنري او در شهر اصفهان شكل گرفته است و داستان‌ها و حماسه‌هاي شاهنامه در خلق آثارش بسيار اهميت داشته است.»

مكي نژاد در ادامه به مقايسه دو ميز سراميكي با مضامين شاهنامه پرداخت كه يكي در موزه ويكتوريا آلبرت لندن و ديگري در موزه‌آبگينه است. ميز موجود در لندن امضاي علي‌محمد را دارد اما بر اساس شباهت‌هاي موجود در قطر و تعداد قطعات، مي‌توان گفت،‌ميز موجود در موزه آبگينه نيز اثر علي‌محمد است.»

مكي نژاد استفاده از رنگ‌هاي آبي، لاجوردي، سفيد و سياه را از شاخصه‌هاي آثار علي محمد دانست. چرا كه نقاشان هم دوره او به استفاده از رنگ‌هاي زرد، نارنجي و قرمزهاي مختلف گرايش داشته اند.

حبيب الله درخشاني، منتقد و پژوهشگر هنر و عضو گروه پژوهشي نقد هنر فرهنگستان هنر نيز در مقايسه دو شاهنامه هم عصر در تبريز و شيراز گفت: «اين دو اثر آيينه تمام نماي عصر و زمانه خود و بيانگر ويژگي‌هاي شيوه‌هاي هنري در دو مكتب هم زمان هستند.»

درخشاني به وحدت موضوعي و مضمون، وحدت تكنيك، وحدت روش‌هاي اجرايي، وحدت عناصر و اجزاي وحدت زبان و بيان به عنوان شاخصه مكتب تبريز و پويايي و تحرك، ضرباهنگ موسيقايي، حذف عناصر اضافه و بزرگ نمايي پيكره‌ها به عنوان شاخصه مكتب شيراز نام برد.

وي تصريح كرد: «در آثار مكتب شيراز، مضامين بيشتر حماسي هستند تا تغزل و وحدت بين اجزا با شيوه بداهه پردازي و رنگ‌هاي گرم بيشتر به چشم مي‌آيد.»

گالينا لاسيكوا، پژوهشگر موزه دولتي هنرهاي شرقي مسكو، پژوهشگر ديگري بود كه درباره «تصويري نادر از شاهنامه بر خلعت» توضيح داد: «اين تصوير مبارزه يك قهرمان با اژدها را نشان مي‌دهد كه به هيچ وجه كپي نيست و شباهتي به مينياتورهاي ديگر هم ندارد و تنها تصوير مربوط به آن به قرن 14ميلادي برمي‌گردد.»

لاسيكوا گفت: «به نظر مي‌رسد اصل موتيف‌هاي اين تصوير از چين گرفته شده و داستان آن هم به جاي نبرد اسكندر، درباره موضوع شاهكار هوشنگ و مربوط به جشن‌هاي سده است. در اين تصوير نبرد نيز نبردي ميان خير و شر و نمادي از زندگي است و سيمرغ به عنوان رهبر و نشان دهنده راه ديده مي‌شود.»

پس از سخنان لاسيكوا، سعيد خودداري ناييني، محقق و پژوهشگر هنر، درباره «نگاره‌هايي ديگر از شاهنامه در كتابخانه ملك» صحبت كرد و ليست كاملي از نسخه‌هاي چاپي و مصور موجود در اين كتابخانه را براي علاقه‌مندان شرح داد.

ناييني گفت: «در ميان اين نسخه‌ها، نسخه تازه خريداري شده با چهار تصوير از شاهنامه نيز وجود دارد كه به سبك قاجار و با موضوع داستان‌هاي شاهنامه است.»

در خاتمه سوسن اصيلي، مسئول بخش نسخ خطي دانشگاه تهران نيز درباره نسخه خطي جديدي كه به تازگي وارد اين مجموعه شده اظهار داشت: «اين نسخه داراي 549 برگ و به خط نستعليق است، مقدمه آن مانند بسياري ديگر از شاهنامه‌ها از روي شاهنامه بايسنقري نوشته شده اما انتهاي مقدمه كه در شاهنامه بايسنقري درباره مرقد فردوسي است را ندارد و به جاي آن ذكر طبقات سلاطين ايراني آمده است.»

اصيلي اهميت اين نسخه را در آن دانست كه قديمي‌ترين نسخه موجود در مركز نسخ خطي دانشگاه تهران مربوط به سال 1001 است اما اين نسخه با اينكه هفت سال بعد از شاهنامه بايسنقري نوشته شده اما تاريخ آن يك قرن پيش تر از آخرين نسخه موجود در اين كتابخانه است.وي تصريح كرد: «متأسفانه، جلد و تمام تصاوير اين كتاب كنده شده و آثار رنگي تصاوير متعدد روي برگ‌هاي موجود هنوز ديده مي‌شود. اما تنها تصوير باقي مانده صحنه‌اي از داستان همراهي اسكندر و خضر است كه با‌ مهارت رنگ‌هاي تخت لاجوردي، سياه و... را به كار برده است. اين داستان در 23 نسخه ديگر هم آمده است.»