همزمان با برپایی اولین نمایشگاه تخصصی «کتاب هنر» ایران که در نگارخانه خیال مؤسسه صبا میزبان اهالی کتاب و هنر شده است دومین نشست پژوهشی این نمایشگاه با عنوان«تأمین منابع آموزشی هنر» با حضور صاحبنظران و استادان هنر و علاقه مندان برگزار شد .

به گزارش روابط عمومی فرهنگستان هنر به نقل از صبا، آغازگر این نشست «سودابه صالحی» استاد یار دانشگاه هنر تهران بود که سخن خود را با بیان این مطلب که یکی از مسائل اساسی نظام آموزشی کشور در شرایط فعلی کمبود منابع آموزشی هنر است، آغاز کرد.

وی اظهار داشت با عنوان کسی که بیش از دو دهه در نظام آموزشی تدریس می‌کنم این نقیصه را یکی از اصلی‌ترین معضلات و چالش‌های موجود می‌دانم و متأسفانه دست اندرکاران حوزه نشر و کتاب دانشگاهی در اینجا حضور ندارند و ما اینجا تنها از منظر تجربه‌ای که در امر آموزش داشته‌ایم اظهار نظر می‌کنیم.

اين استاد دانشگاه محورهای سخن خود را با طرح چند پرسش، سامان داد: نخست آنكه اصلا چه چیز را می‌توانیم در حیطه تعریف منبع آموزشی بدانیم و به تبع آن چه چیزی منبع آموزشی هنر قلمداد می شود؟ و در پی این تعریف چه میدان‌هایی در این مدار شکل می‌گیرد؟ همچنين چه شیوه‌های تدوین کتاب درسی و کتاب آموزشی وجود دارد و آیا این شیوه ها در تدوین کتب هنری هم می‌تواند اعمال شود ؟ یا منحصراً به کتب آموزشی هنر اختصاص دارد ؟ ضمن آنكه کتاب‌های ترجمه شده به لحاظ محتوا و میزان اعتبار آیا تابع سیاست‌گذاری، ضابطه و خط مشی خاصی است ؟ اين سوال مطرح است كه متولی انتشار این کتاب‌ها چه کسی یا چه کسانی هستند؟

صالحي در زمينه اين سوالات ادامه داد: کار ما در اینجا تنها طرح مسئله است و راه حل نیازمند یک کار تحقیقاتی و روش‌مند و یک برنامه‌ریزی بلند مدت است.

وی سپس به ضرورت یک ارزیابی کامل و کیفی از مجموع کتب هنری که تا به حال انتشار یافته اشاره کرد و افزود : باید روی پراکندگی موضوعی این کتاب‌ها، کیفیت آنها و خلاصه درمورد وضعیت فعلی چاپ کتاب‌های هنری یک کار پژوهشی دقیق صورت گیرد که مشخص کند در حال حاضر در چه وضعی به سر می بریم.

اين پژوهشگر در ادامه به چالش‌ها و آسیب‌های ترجمه کتب هنری آموزشی در زمان ما اشاره و خاطر نشان كرد: فقدان معادل‌یابی دقیق علمی، فقدان تخصص در زمینه ترجمه و اطلاع ناکافی از فرهنگی که متن مورد ترجمه، متعلق به آن است، نداشتن وسواس کافی، اطلاعات غلط و نامتمرکز از فرهنگ زبان مبدأ و وارد کردن آن به سیستم آموزشی را به عنوان عمده‌ترین این چالش‌ها برشمرد.

او در همين زمينه یادآور شد: ما چقدر پایان نامه ارشد داریم که به این کتاب‌های از پایه غلط ترجمه شده و گرفتار سوء تدبیر ارجاع می‌دهند و بر این اساس، سلسله‌ای از ارجاع‌های متواتر و مکرر شکل می‌گیرد که دایره و دامنه بد فهمی را گسترده‌تر کرده و فهم مخدوش اولیه را وسعت می‌بخشد.

سودابه صالحي در ادامه با اشاره به سیطره و ارجحیت کمیت بر کیفیت، طرح موضوع‌های فرعی و غیر ضروری برای جامعه و فاقد اولویت به لحاظ تخصصی، فقر چشمگیر کتب و منابع تألیفی و غلبه متون ترجمه‌ای بر متون تألیفی و تولیدی به عنوان نقاط عمده دیگر در آسیب شناسی منابع آموزش هنر برشمرد.

وي در همين زمينه به ضرورت بومی‌سازی کتب آموزشی به لحاظ نوع، کیفیت و شیوه طرح مباحث مبتنی بر نیاز روز جامعه و برخاسته از مقتضیات زندگی، زمینه فرهنگی و جامعه شناختی تأکید کرد و گفت: در مبحث سیاست گذاری مهم‌ترین مسأله به دلیل وضعیت اجتماعی، فرهنگی و ساختاری است. تخصیص‌های بودجه‌ای، اولویت گذاری‌ها و رده‌بندی‌ها بر اساس اين ساختارها صورت نمی‌گیرد و سیاست‌گذاری‌ها عمدتاً پراکنده، نامتمرکز و غیر منسجم هستند.

استاد هنر دانشگاه تهران در پایان از اهمیت تأثیر گرایش، رویکرد و سلیقه مخاطب در سیاست‌گذاری انتشار و اولویت‌بندی موضوع و محتوای کتاب یاد کرد وکاهش سواد علمی و محتوایی دانشجویان به دلیل تغذیه نادرست از منابع و عدم توازن میان فراوانی و کمیت دارندگان مدرک دانشگاهی و تخصص و نگاه حرفه‌ای را یک نقیصه جدی دیگر در نظام آموزش فعلی عنوان نمود.

پس از آن «مهرداد پورعلم» پژوهشگر و مدرس هنر، مباحث خود را به ضرورت یک تعریف ديگر از منبع آموزشی و دشواری‌های تعریف ناکارآمد و غیر فراگیر کنونی اختصاص داد.

وی از جمله محورهای آسیب شناختی را تعریف سنتی و تک منبعی از منابع آموزشی و انحصار آن در کتاب و به رسمیت نشناختن مدیاها و رسانه‌های دیگر شمرد و گفت: وقتی سخن از منابع آموزشی می‌کنیم، یعنی منابع آموزشی نیز در دایره این تعریف قرار می‌گیرند.

پورعلم در ادامه به تشريح بيشتر اين موارد پرداخت و افزود: نداشتن نبض نیازها و ضرورت‌های خودی و رفتن بدنبال اولویت‌های آن سوی مرزها که تبعاً آنها نیز ضرورت‌ها و سلایق خودشان را دارند، گزینش نکردن منابع پراکنده و متعدد به صورت کارشناسانه، مشکلات موجود در فرایند نقد و ارزیابی منابع، گستردگی مطالب و کم کردن و خلاصه کردن متون به جای گردآوری تألیفی و روشمند، گزینش نادرست به دلیل فقدان احاطه به موضوع و در نهایت نداشتن رویکرد، چارچوب و استراتژی مشخص در رجوع به منابع به عنوان محورهای آسیب شناسی در تأمین منابع آموزشی هنر هستند و سخن خود را حول این محورها جمع بندی و پایان داد.

پایان بخش این نشست «هادی ربیعی» رئیس کتابخانه فرهنگستان هنر و مدرس دانشگاه هنر به تألیف و ترجمه دانشگاهی پرداخت و 8نکته کلیدی را در تأمین منابع آموزش هنر اینگونه برشمرد: ابتدا منابع بايد با سطح علمی دانشجویان متناسب باشد و با اطلاعات آنان در آن مقطع و سطح منطبق و ساده‌تر یا سخت‌تر از آن نباشد . پویایی منابع نيز از ديگر موارد است، چرا که همه هنرها در جهان امروز دائما در حال تغییرند و همینطور سبک‌ها، جریان‌ها، روش‌های تولید و نيز رشته‌های مرتبط با هنرها، نظریه‌های هنری و حتی تاریخ هنرها که هر چند سال یکبار به علت پیدا شدن یافته‌های جدید مورد تغییر و تجدید نظر قرار می‌گیرند.

وي با آوردن مثالي به تشريح بيشتر اين مطالب پرداخت و ادامه داد: یک مثال روشن، دانشنامه راتلج است که هر چهار سال یکبار متن اصلی ویرایش می‌شود و بعضی مدخل ها کلا حذف می‌شوند، بعضی کلاً اضافه و پاره‌ای مقالات ویرایش شده و برخي مدخل‌ها را هم که باقی می‌مانند کلاً نویسنده‌های جدیدی بر اساس تغییر در نگره‌ها، بازخوردهای آموزشی و تجربی آن از نو می نویسند.

ربيعي با ذكر اين نكته كه منابع باید با نیازها و علاقه به رشته‌های مختلف هنری باشند و اساساً باید سه اصل را در انتخاب منابع و اولویت بندی آن پیش رو داشت، خاطر نشان كرد: اشخاص ، نظریات، دوره‌های مهم و تأثیر گذار كه در سه سطح هنرهای مختلف مثل نقاشی، سینما و موسیقی متفاوت است. همچنين مسأله دیگر آن که منابع آموزشی باید تناسب درون رشته‌ای را حفظ کند و نيز تکرار و هم پوشانی منابع باید با تقسیم بندی و تعادل مناسب تنظیم شود.

وي همچنين در همين زمينه تصريح كرد: منابع باید تکثر در دریافت‌های مختلف هنری را به خوبی منعکس کنند، اختلاف نظرها و تعدد نظریه‌ها و تئوری‌ها را بازتاب دهند و باید در این مسیر منابع آموزشی متکثری را که هر یک رویکردی را پوشش می‌دهد، انتخاب و از تفردگرایی در انتخاب منابع پرهیز شود، چرا که ذهن مخاطب را تک بعدی و ناقص نگه می‌دارد .هفتمين نكته لزوم اهمیت دادن به منابع چند رسانه‌ای و در پايان باید به تدوین مطالبی که جنبه ابزاری در آموزش هنر دارند توجه کرد.

اين نشست با پرسش و پاسخ شرکت کنندگان و اساتید حاضر پایان یافت. نشست های پژوهشی نمایشگاه کتاب هنر در سالن سینما تک صبا و در جوار کتاب‌های هنری تا روز پایانی آن شنبه 30 آبان میزبان علاقه‌مندان خواهد بود.