دهمین نشست از سلسله نشست‌های حکمت هنر اسلامی با موضوع «هنر و زیبایی در اندیشه ملاصدرا»، یکشنبه 11 آذر 1396، در سالن همایش‌های فرهنگستان هنر برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی فرهنگستان هنر، در این نشست رضا اکبری، استاد گروه فلسفه و کلام و عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (ع) و حسین هاشم‌نژاد، عضو هیئت علمی گروه اخلاق و آشنایی با منابع اسلامی دانشگاه تهران، به بررسی «هنر و زیبایی در اندیشه ملاصدرا» پرداختند.

در ابتدا رضا اکبری سخنرانی خود را با عنوان «کارکرد عشق و زیبایی‌آفرینی با نظر به فلسفه ملاصدرا» آغاز کرد. وی پیش از صحبت در باب عشق و نقش آن در زیبایی‌آفرینی، پیشنهاد کرد که دو متن از فیلسوفان ویکتور فرانکل و هری فرانکفورت مورد مطالعه قرار بگیرد تا با توجه به دیدگاه آن دو فیلسوف، وجوه مشترک هر سه اندیشمند (ملاصدرا، فرانکل و فرانکفورت) بررسی شود.

وی در ادامه گفت: «ملاصدرا عالم را اینگونه می‌بیند که عشق همراه با وجود است و هر جا وجودی داشته باشیم، عشق هم در آنجا داریم. هرچه وجود از مرتبه بالاتری برخوردار باشد، عشق هم بالاتر است و بالاترین عشق، عشق خدا به ذات خود است. چون خدا بالاترین وجود و ادراک را دارد.»

رضا اکبری در ادامه به دیدگاه ملاصدرا درباره عشق پرداخت و گفت: «از نظر ملاصدرا عشق می‌تواند ارادی یا طبیعی باشد. اراده در عشق می‌تواند منشاء آثار باشد. استعارۀ مفهومی ملاصدرا در مسئله وجود، استعاره نور است. بیشترین نورانیت در مبداء است. هر چه از مبداء دور می‌شویم، نور کم و کمتر می‌شود. بالاترین مرتبه وجود، خداوند است و هر چقدر از آن منبع نورانی دور شویم جنبه نورانیت کاهش پیدا می‌کند.»

این استاد دانشگاه در ادامۀ سخنان خود دربارۀ اصول معرفت‌شناختی در باب عشق گفت: «از دیدگاه ملاصدرا عشق برای تحقق، نیاز به دو چیز دارد: شناخت و اراده. هر گونه عشقی اگر بخواهد شکل بگیرد، گام نخستش، عشق به خود و شناخت خود است. بنابراین از این ادبیات ملاصدرا می‌توان نتیجه گرفت که لازمه هر نوع عشق، خودشناسی و خود‌آگاهی است. خودشناسی ما را از راه استعاره نور به آن درجه می‌رساند که عشق به آثار و توانمندی‌های خود داشته باشیم. در عشق انسانی، مسئله اراده مدخلیت دارد. ما باید خودمان را بپذیریم و به خود نگاه خوش‌بینانه داشته باشیم و به تعبیر الگوهای خودسازی اگر شکستی را در عالم پذیرا شدیم یادمان باشد که خودمان را می‌توانیم با ابزار زیباتر بسازیم و باید به خودمان توجه کنیم.»

حسین هاشم‌نژاد سخنران دیگر این نشست، سخنان خود را با عنوان «زیبایی‌شناسی در آثار صدرا» اینگونه آغاز کرد: «زیبایی‌شناسی مترادف با فلسفه هنر است. زیبایی‌شناسی در معنای عام به زیبایی طبیعی و اخلاقی هم می‌پردازد؛ اما زیبایی‌شناسی در معنای خاص به زیبایی هنر می‌پردازد. چنین نیست که ملاصدرا کتاب مستقلی در بابا هنر و زیبایی‌شناسی داشته باشد؛ اما کتاب اسفار اربعه در جلد هفت، سرشار از سوژه‌های زیبایی‌شناسی است.»

این پژوهشگر و استاد دانشگاه در ادامه سخنان خود به مفاهیم زیبایی‌شناسی از دیدگاه ملاصدرا اشاره کرد و گفت: «یکی از مفاهیم زیبایی‌شناسی البهاء است. بهی در عرب کهن و در متون دینی ما، آن زیبایی است که باعث انس و الفت می‌شود. مفهوم دیگر تناسف است، تناسف شبیه تقارن در معماری است.»

وی در ادامه با بیان فلسفه هنر از دید ملاصدرا ادامه داد: «در دنیا متفکرانی داریم که دربارۀ منشاء هنر نظریه‌پردازی کرده‌اند؛ اما فیلسوفی نداریم که به اندازۀ صدرا برای هنر منشاء شناخته باشد. خلیفه خدا بودن، وجود جهان و فضایی پیش از این جهان، عشق هنرمندان به دیده شدن آثارشان در نهایت حسن و طاهر قدسی، منشاءهای هنر از دیدگاه ملاصدرا هستند.»

این نشست با پرسش و پاسخ حاضران به پایان رسید.