رئیس فرهنگستان هنر در مراسم بزرگداشت استادان نقاش، خسرو خسروی و احمد خلیلی‌فرد، گفت: آیین امروز برای آقایان خسروی و خلیلی‌فرد پایان نیست، بلکه شروعی برای ورود به جهانی بزرگ‌تر است و آیین‌ها جهانی بزرگ‌تر به روی استادان هنری می‌گشایند.

به گزارش روابط‌عمومی فرهنگستان هنر، آیین بزرگداشت دو استاد نقاش، خسرو خسروی و احمد خلیلی‌فرد، صبح دوشنبه، 4 بهمن 1400، در تالار ایرانِ فرهنگستان هنر برگزار شد.

در این مراسم، بهمن نامورمطلق، رئیس فرهنگستان هنر، با تمرکز بر مفاهیم مرتبط با «آیین» به سخنرانی پرداخت و گفت: آیین واژه‌ای بسیار مهم است. این واژه نسبتی با «rite» دارد که در زبان‌های هندوایرانی و اروپایی به معنای نظم است و با ریتم نیز هماهنگ است. در واقع، آیین‌ها نظمی تاریخی ارائه می‌کنند که در آنها، تکرار وجود دارد و آیین از لحاظ ریشه‌شناسی با «دیدن» و با «آیینه» در ارتباط است. آیین کنشی است که ما در آن، چیزهایی می‌بینیم که دیدن آنها با سیر و سلوک ممکن است. آیین‌ها همیشه رمزگذاری شده‌اند و برای دیدن معنایشان، باید رمزگشایی شوند. به همین سبب، آیین‌ها مانند اسطوره‌ها دارای لایه‌‌های بسیارند که برای به‌دست‌آوردن مفاهیمشان باید لایه‌برداری شوند. این‌ها آیینه‌هایی‌اند که حقیقتی را نشان می‌دهند؛ آیینه‌ای که می‌شود نادیدنی‌ها را در آن دید.

رئیس فرهنگستان هنر در همین زمینه تصریح کرد: آیینْ‌ مخالفِ فراموشی است و به همین مناسبت است که ما آیین‌های محرّم، رمضان، نوروز، یلدا و دیگر آیین‌ها را داریم تا دچار فراموشی نشویم و برای همین آیین‌هاست که ما فراموش نمی‌کنیم بزرگان ما چه کردند و چه رنج‌ها کشیدند و چه ارزش‌های افزوده‌ای به جامعه ما هدیه دادند. زندگی با آیین‌ها معنا می‌شود و اگر آیین‌ها نباشند، زندگی بی‌معناست. به‌عنوان مثال، وقتی آبی می‌خوریم و به یاد امام حسین(ع) می‌افتیم، آن‌ را آیینی کرده‌ایم؛ یا وقتی دعایی بر سر سفره می‌خوانیم، آن را آیینی کرده‌ایم. بی‌دعا، آن غذا بی‌روح و بی‌معناست، چون جسم فقط از غذا استفاده می‌کند، ولی خواندن دعا آن سفره را روحانی می‌کند و اصلاً خود انسان احساس می‌کند عوض شده و به زندگی معنا داده است.

بهمن نامورمطلق به پژوهش‌هایی که در این باره صورت گرفته اشاره کرد و با نقد این مسئله که به این مفاهیم کم پرداخته شده، خاطرنشان کرد: برای همین است که ویتگنشتاین می‌گوید انسان حیوانی آیینی است و اگر آیین را از او بگیریم، با حیوان تفاوتی ندارد. آیین‌ها خُرد و کلان دارند و بحث‌های بسیاری درباره آیین‌ها وجود دارد که متأسفانه، به آن کم پرداخته شده است. اگر آیین‌ها نباشند، باورها از بین می‌روند. در واقع، آیین‌ها اسطوره‌های کنشی‌اند. اسطوره‌ها نشانه‌های کلامی‌اند و آیین‌ها، به دلیل کنشی‌بودن، تأثیرگذاری بیشتری دارند. به‌عنوان مثال، نقالی با صحنه‌ای از نمایش متفاوت است. در نقالی، همه بدن به زبان تبدیل می‌شود و تولید معنا با تمام وجود است.

او مهم‌ترین آیین‌ها را آیین‌های گذار دانست و با گفته‌ای از حضرت علی(ع)، که زندگی را مانند ابری در حال گذر دانسته است، به تشریح بیشتر پرداخت و در این باره گفت: زندگی محل عبور است که مراحل مختلف دارد و برای هر مرحله، آیین داریم. اگر آیین‌ها نباشند، نمی‌توانیم مراحل را سپری کنیم. هراکلیت می‌گوید زندگی جریان رودخانه‌ است، ولی از آن بهتر، حضرت علی(ع) می‌گوید زندگی مانند ابری در حال گذر است. به‌عنوان مثال، نوجوانان برای ورود به دوره بلوغ تشرفاتی داشته‌اند که بی گذر از آنها نمی‌توانسته‌اند وارد مرحله بلوغ شوند. در واقع، نوجوان باید با خود خلوت می‌کرد و خان‌هایی را سپری می‌کرد تا آماده زندگی شود. آیین‌ها امکان خروج و ورود می‌دهند و جهان امروز، متأسفانه، جهان اسطوره‌زدایی است.

او با این توضیح که آیین‌ها به ما امکان وصل و جدا شدن و ورود و خروج می‌دهند، به آیین‌های دینی اشاره کرد و با این بیت مولانا که «از جمادی مُردم و نامی شدم/ وز نما مُردم به حیوان برزدم» اضافه کرد: امروزه، آیین‌ها اسطوره‌زدا هستند و این امکان را به ما نمی‌دهند که مراحل را یکی‌یکی طی کنیم. در هر گذری، به جهانی بزرگ‌تر وارد می‌شویم و آیین امروز برای آقایان خسروی و خلیلی‌فرد پایان نیست، بلکه شروعی برای ورود به جهانی بزرگ‌تر است. این تفکر دینی است که ما وارد مرحله بزرگ‌تر می‌شویم و زمانی این مراسم آیین محسوب می‌شود که بتواند این شخصیت‌ها را به اسطوره تبدیل کند. برگزاری این آیین اولاً، فرد را برای ورود به جهانی بزرگ‌تر آماده می‌کند و دیگران را آماده می‌کند تا از شخصیت او بیشتر استفاده کنند. آیین‌ها تقدس ایجاد می‌کنند و از بازنشستگی جلوگیری می‌کنند و بعد از برگزاری چنین آیینی،‌ حس حضوری لذت‌بخش در فرد ایجاد می‌شود.

رئیس فرهنگستان هنر، در پایان سخنان خود، به هم‌زمانی روز ولادت حضرت فاطمه(س) و روز جهانی آموزش برای برگزاری این بزرگداشت اشاره کرد و یادآور شد: یکی از توفیقات این دو هنرمند هم‌زمانی این آیین با میلاد حضرت فاطمه(س) است. در واقع، بزرگ‌ترین خالقان همین هنرمندان‌اند که الگوی اصلی تربیتی نیز در نزد دانشجویان خود محسوب می‌شوند و الگوی اصلی این خلق و این تربیت حضرت فاطمه(س) است. هانری کربن معتقد است هر جامعه‌ای باید سوفیایی داشته باشد و او در مطالعات خود، به این مسئله پی بُرد که حضرت فاطمه(س) سوفیای جامعه خود است، زیرا ایشان زمانی زندگی می‌کرده‌اند که هنر و زندگی جدا از هم نبوده است و ایشان الگوی تربیت فرزند و خلق اثر بوده‌اند و از نمونه‌ها و تربیت‌شدگان در این مکتب باید از این دو هنرمند امروز، خسرو خسروی و احمد خلیلی‌فرد، نام برد.

این دو هنرمند چهار نسل از شاگردان را تربیت کردند
محمدحسین ساعی، رئیس دانشگاه سوره، در این مراسم، به زحمات دو استاد نقاش، خسرو خسروی و احمد خلیلی‌فرد، اشاره کرد و گفت: امروز، از کسانی قدردانی می‌شود که در دانشگاه سوره، سال‌ها زحمت کشیده‌اند و چهار نسل از شاگردان را در عرصه نقاشی تربیت کرده‌اند.

او در همین زمینه افزود: این استادان در هنر بعد از انقلاب، نقشی مؤثر داشته‌اند و موجب رشد و ارتقای هنر نقاشی شده‌اند.

رئیس دانشگاه سوره به افزایش چشم‌گیر تعداد هنرمندان، گالری‌ها و اماکن هنری اشاره و خاطرنشان کرد: امروز، رشد بسیاری را در زمینه هنر، در کشور، شاهدیم. تعداد دانشجویان هنر، گالری‌ها و اماکن هنری بیانگر آن است که ما امروزه، به خودباوری رسیده‌ایم که ناشی از برکات انقلاب اسلامی است.

محمدحسین ساعی در همین زمینه ادامه داد: سرمایه بزرگ ما خودباوری است. در گذشته، اگر جمله‌ای از زبان استادان ایرانی بیان می‌شد، نادیده گرفته می‌شد، اما همان جمله را اگر استادی خارجی می‌گفت، به‌راحتی پذیرفته می‌شد و کشور در غرب‌زدگی محاصره شده بود. این خودباوری موجب زایش شد و پیشرفت را به ارمغان آورد.

امروز، نیازمند استادان هنرمند اخلاق‌مداریم
در ادامه این مراسم، مرتضی گودرزی‌دیباج، منتقد و پژوهشگر هنری، به سخنرانی پرداخت و به ویژگی‌های اخلاقی و آثار این دو هنرمند پرداخت و گفت: این دو هنرمند از بزرگان عرصه تجسمی‌اند و از ویژگی‌های آثار این دو هنرمند می‌توان به ایرانی و شرق‌مآبانه بودن، عرفان درونی، نوآوری، توجه به مسائل روزآمد، که به‌وضوح در آثارشان دیده می‌شود، اشاره کرد. اما بسیاری از استادانی که درباره این دو هنرمند صحبت کرده‌اند درباره ویژگی آثارشان سخنی نگفته‌اند بلکه به ویژگی اخلاقی آنها پرداخته‌اند. این مسئله بیانگر آن است که خلقیات و اخلاق و وزن رفتاری این عزیزان آن‌قدر پسندیده بوده که شأن شخصیتی‌شان به شخصیت هنری‌شان غلبه کرده است. البته ما به این شأن شخصیتی در جامعه امروزی و دانشگاه‌ها بیشتر نیاز داریم.

خداوند عمیق‌ترین احساس بشری را در وجود هنرمندان به ودیعه نهاده است
محمود شالویی، مدیرکل حوزه وزارتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، با ابراز خرسندی از برگزاری این مراسم و قدردانی از دانشگاه سوره و فرهنگستان هنر برای برگزاری این بزرگداشت، به ارائه سخنان خود پرداخت و گفت: جا دارد که بارها برای این استادان گران‌قدر در مناسبت‌های مختلف آیین بزرگداشت برگزار کنیم. به‌خصوص هر چه سن‌وسال‌ها بالاتر می‌رود، این احساس نیاز عمیق و لطیفی که در وجود آنها و ماست برانگیخته‌تر می‌شود. خداوند عمیق‌ترین احساسات بشری را در وجود هنرمندان به ودیعه نهاده است و به‌جز با برگزاری آیین‌ها، نمی‌توان حقی را که این هنرمندان برگردن ما دارند ادا کرد.

این دو هنرمند در هنر اجتماعی و شهری یکه‌تاز دوران‌اند
حبیب‌الله صادقی، عضو پیوسته فرهنگستان هنر، در این مراسم به سخنرانی پرداخت و گفت: این دو هنرمند دل در گرو ارزش‌های هنری، فرهنگی و اجتماعی دارند و می‌توان گفت در هنر اجتماعی و شهری یکه‌تاز دوران‌اند و آثاری بسیار گران‌سنگ در پهنه شهر تهران خلق کرده‌اند. نقش موسیقی و ادبیات در پهنه فرهنگی و تعالی‌بخشی هنر تجسمی را نمی‌توانیم فراموش کنیم و رابطه موسیقی و ادبیات و نقاشی رابطه‌ای همگن و استوار است.

اجرای موسیقی سنّتی دف و نی، با رهبری حسین قاسم‌زاده و سعید وجدان‌پاک، از دیگر برنامه‌های جنبی این مراسم بود.

این مراسم با تجلیل از دو استاد پیش‌کسوت و اهداءی لوح تقدیر از سوی فرهنگستان هنر، دانشگاه سوره، انجمن علمی هنرهای تجسمی، معاونت هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و موزه هنرهای معاصر تهران به پایان رسید.

گزارش تصویری مراسم را اینجا ببینید.