بزرگداشت استاد صادق بریرانی، طراح گرافیک و نقاشی پیش‌کسوت ایران، همراه با نمایشگاهی از آثار وی، آبان‌ماه 1401، در فرهنگستان هنر برگزار می‌شود. در این مراسم، به مروری بر شخصیت هنری و تأثیرگذار او در حوزه طراحی و گرافیک معاصر ایران و همچنین، نمایش بیش از هفتاد اثر از مجموعه‌آثار کمتردیده‌شده از وی پرداخته می‌شود. درباره این بزرگداشت و شخصیت هنری صادق بریرانی، به گفت‌وگو با سیده‌راضیه یاسینی، دبیر علمی همایش بزرگداشت استاد صادق بریرانی، نشستیم:

گفت‌وگو از الهام لایقی

هدف از برگزاری بزرگداشت برای استاد بریرانی چیست؟ و اصولاً برگزاری بزرگداشت‌ها چه تأثیراتی در جامعه هنری و عامه مردم دارد؟

شناخت بزرگان و پیش‌کسوتان هنر هر کشور امکان رشد فرهنگی آن را فراهم می‌کند. هنرمندانی که زیست آنان در عرصه هنر واجد تلاش و تکاپو برای استمرار مواریث فرهنگی جامعه و رشد و گسترش آن بوده حاملان فرهنگ‌اند و از این‌رو، شایسته پاسداشت و بزرگداشت هستند. استاد بریرانی یکی از این بزرگان است. معرفی این هنرمندان و مقام والای هنری ایشان هم جامعه را به‌طور عموم از داشته‌های فرهنگی هنری خود آگاه می‌سازد و هم بینش تخصصی جامعه هنرمندان را گسترش می‌دهد. این رویدادها همچنین نوعی اظهار قدردانی و قدرشناسی جامعه فرهنگی کشور از دهه‌ها تلاش و تکاپو برای حفظ سرمایه‌های فرهنگی و پویایی آن از سوی هنرمندان برجسته کشور است.

با استاد بریرانی و آثارشان چگونه آشنا شدید؟ ویژگی‌های اخلاقی ایشان در مقام استادی چیست؟

افتخار آشنایی با ایشان را در دهه 1370، در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران، در دوره دانشجویی‌ام داشتم. آثارشان را نیز از طریق نمایشگاه‌هایی که برپا می‌شد و یا در کتابشان چاپ شده بود رصد می‌کردم. ایشان در هنر و فضل و ادب، از نوادر روزگار است و از هنرمندان وارسته، با خلوص نیت و عمیقاً فهیم به‌شمار می‌رود؛ یکی از قله‌های تاریخ معاصر هنرهای تجسمی در قرن اخیر که هر چه بر عمق دانش نظری و عملی هنری‌شان افزوده شد، تواضع در رفتار و کردارشان بیشتر پدیدار شده است.

آثار ایشان چه ویژگی‌های شاخصی دارد؟ درباره مهم‌ترین ویژگی‌های آثارشان توضیح دهید.

خستگی‌ناپذیری ایشان در آموختن و بارها آموختن و شجاعت و شهامت تجربه‌کردن شیوه‌های هنری در ایشان، به‌مثابه هنرمندی جویای حقیقت هنر، مثال‌زدنی است. دوره‌های مختلف ابداعات هنری ایشان متفاوت، اما در اصل، دارای جوهره‌ای یکتاست که در رجوع به حقیقت هنر تعریف‌شدنی است. در هر برونداد هنری ایشان، چه در طراحی گرافیک و چه در عرصه نقاشی، یک دغدغه اساسی و بنیادین است و آن اینکه چگونه هنر می‌تواند هویت معنوی و روحانی انسان ایرانی معاصر را بنمایاند. تجربه‌های هنری استاد بریرانی در جست‌وجوی کشف زبانی برای بازنمود و روایت از جهان‌نگری متعالی انسان در فرهنگ اسلامی ایران برآمده است و گزارشی از این جست‌وجوگری‌ها را در قالب آثار نقاشی خود در معرض دید مخاطبان قرار می‌دهد.

بعضی ایشان را از نقاشان حرکت می‌دانند و برخی از تأثیر علاقه به خوش‌نویسی در شکل‌گیری فرم آثار ایشان یاد می‌کنند. نظر شما چیست؟

ایشان در دوره‌های مختلف زندگی هنری خود، به عرصه‌های گوناگونی از غرب و شرق جهان هنر قدم گذاشته و از میدان‌های عملی و نظری مختلفی عبور کرده است. اما به‌جرئت می‌توان گفت هرگز به هیچ یک از آنها مقید نمانده و طریق رشد و پویایی را محدود ندانسته است. از این‌رو، گرایش‌های یادشده هم در هنر ایشان پدیدار شده و مشهود است، اما ناظر به سبک هنری مشخصی برای ایشان دانسته نمی‌شود. روح آزاد و جست‌وجوگر ایشان همواره مانع از آن بوده که هنرشان در بند سبْکی معیّن بگنجد، با این حال، گرایش به نوعی انتزاع، که گاه تا مرز تجرید هم پیش می‌رود و گاه در درون آن قرار می‌گیرد، از مشخصه‌های بارز نقاشی‌های ایشان است.

با توجه به اینکه استاد در آمریکا تحصیل کرده بود، در آثار ایشان می‌شود رگه‌هایی از پرداختن به هنر ایرانی و عرفانی و آسمانی را دید، شما سبک و سیاق و دلیل این ویژگی را در چه می‌بینید؟

اگر مجموعه سیر تطور رویکردهای هنری و سبْک‌ها و قوالبی را که استاد بریرانی برای ابداعاتشان انتخاب کرده است در نظر آوریم، بهتر است بگوییم در آثار ایشان رگه‌هایی از پرداختن به هنر غرب دیده می‌شود و نه رگه‌هایی از پرداخت به هنر ایرانی. صد البته که مراد از این گفته جوهر هنر ایرانی است که رو به جلوه‌ای معنوی از حقایق درونی و فطری دارد. آموخته‌های هنری ایشان در آمریکا، در ده‌هایی که ایرانیان تازه با هنر معاصر در جهان آشنا می‌شدند، تنها سبب ‌شد که ایشان خبری از آن سوی مرزها بیابد و زبان هنر غرب را درک کند. با این حال، چنان‌که خود اشاره می‌کند، آن زبان پسندِ ایشان نمی‌افتد و در رجوع دوباره به فرهنگ اصیل خود جِد و جهد می‌کند تا به قالب زبانی و بیانی مناسب با عصر و زمانه‌ای که در آن زندگی می‌کند دست یابد؛ زبان و بیانی که بلاشک از فرهنگ اصیلی که شخصیتشان در آن نضج یافته، تا حد امکان، بهره‌مند باشد.

درباره این بزرگداشت برایمان بگویید. نمایشگاه از آثار استاد هم هست؟ چه آثاری و بر چه مبنایی انتخاب شدند؟

بزرگداشت استاد بریرانی با برگزاری یک همایش و برپایی یک نمایشگاه همراه است. در نمایشگاه، بیش از هفتاد اثر از آثار ایشان به نمایش درخواهد آمد که سی اثر، با عنوان «سیمرغ»، از آثار متأخر ایشان است که برای اولین بار به نمایش درمی‌آید. این آثار با استفاده از فن چاپ سیلک‌اسکرین اجرا شده و درون‌مایه آن ملهم از اشعار شیخ فریدالدین عطار نیشابوری است. شمار دیگری از آثار نیز با مشورت و نظر استاد بریرانی و از میان آثار در دسترسِ موجود نزد افراد و یا مراکز انتخاب شده که در کنار مجموعه یادشده به نمایش درخواهد آمد. همچنین، بخش دیگر این رویداد به عرضه مقالاتی که تنی چند از محققان درباره شخصیت هنری و شیوه‌های هنری و نیز زندگی هنرمندانه ایشان تألیف کرده‌اند اختصاص می‌یابد. در نظر است که مجموعه‌مقالات مذکور در کتابی که حاصل این رویداد است، با ضمیمه تصاویر مجموعه‌آثار به نمایش‌درآمده ایشان در این نمایشگاه، جمع شود و به انتشار برسد.