مجموعه مقالات زيباييشناسي و فلسفة هنر (5) - درباب معيار ذوق و تراژدي
مجموعه مقالات زيباييشناسي و فلسفة هنر (5) - درباب معيار ذوق و تراژدي
تاریخ ثبت : 1391/02/23
طبقه بندي :
کتاب ,
موضوع :
مجموعه مقالات زيباييشناسي و فلسفة هنر (5) - درباب معيار ذوق و تراژدي
نویسنده :
ديويد هيوم
عکس :
ویراستار :
بابك محقق
چاپ اول :
بهار 1385
چاپ و صحافي :
بهمن
تعداد صفحات :
64 صفحه
اطلاعات بیشتر :
سخن ناشر
هنر حاصل ذوق، حس زيباييشناختي هنرمند، تجربهها و آموختههاي اوست. هنرمند در اين مسير، در تعامل با هنر و دانش اقوام و ملل ديگر، بر غناي تجربة خود ميافزايد و افق ديد خويش را ميگستراند. از اين رهگذر آثار و انديشههاي هنري به منصة ظهور ميرسد و ميراث هنري شكل ميگيرد. اين ميراث هنري جلوة تلاش هنرمندان، انديشمندان و انسانهايي است كه در آفرينش اثري زيبا سهم داشتهاند. در واقع، آنچه به منزلة دستساختهاي انساني در قالب بنايي عظيم، مجسمهاي زيبا، تابلوي نقاشياي چشمنواز و خطوط اسرارآميز خودنمايي ميكند، تحتتأثير انگارهها و انديشههاي رايج در تمدنهاي گوناگون بشري است. مهم آن است كه اين ميراث شناخته شود و ابعاد گوناگون هنري، فلسفي، تاريخي، جامعهشناختي، انسانشناختي و... آن تحليل و بررسي شود.
بر همين اساس، فرهنگستان هنر ميكوشد بر مبناي رسالتي كه در نشر، ترويج و حمايت از هنر بر عهده دارد، علاوه بر برپايي همايشهاي بينالمللي، همانديشيها و نمايشگاههاي مختلف، با انتشار مجموعه آثاري در حوزههاي گوناگون هنر پاسخگوي نياز هنرمندان و محققان باشد.
بررسي آراي انديشمندان برجستهاي كه به نگارش در قلمرو هنر پرداختهاند، از جمله حوزههاي مهمي است كه انتشارات فرهنگستان هنر بدان اهتمام ميورزد. در اين چارچوب نشر ترجمة فارسي دو مقاله از ديويد هيوم در دستور كار انتشارات فرهنگستان قرار گرفت.
كتاب حاضر متشكل از دو بخش مجزاست كه بخش نخست به مقالة «درباب معيار ذوق» و بخش ديگر به مقالة «درباب تراژدي» ميپردازد. اين مقالات برگرفته از كتاب «درباب معيار ذوق و مقالات ديگر» هيوم است.
اميد است انتشار چنين مباحثي برخي كاستيهاي موجود را در زمينة منابع آكادميك زيباييشناسي و فلسفة هنر مرتفع كند.
انتشارات فرهنگستان هنر
بهار 1385
مقدمه
«درباب معيار ذوق» و «درباب تراژدي» از جملة مهمترين و مؤثرترين مقالههاي هيوم در مورد معيار و قواعد هنر و تراژدي است كه نقشي انكارناپذير در شكلگيري تئوريهاي بعد از وي (عصر روشنگري به بعد) دارد. ديدگاه هيوم در مورد ذوق را بايد در پيوند با كل پيكرة فلسفه او مد نظر قرار داد. از نظر هيوم زيبايي را بايد در احساسات انسان بجوييم؛ زيبايي در خود اشيا نيست، بلكه در ذهني است كه در مورد اشيا تأمل ميكند. زيبايي احساسي متعلق به ذوق است. آنچه در نگاه كردن به يك شيء يا اثر مورد تأمل قرار ميگيرد، انطباعات و تصوراتي است كه خود شيء را در ذهن حاضر ميكند؛ در واقع اين انطباعات، احساس يا انفعال ملايمي را بهوجود ميآورد كه همان زيبايي است. گفتن اينكه زيبايي كيفيتي در خود اشيا نيست، همانند اين است كه بگوييم زيبايي يك انطباع ثانوي است.
هيوم به تأسي از فلسفة مدرن، كه ميراث گاليله و دكارت است ويژگيها يا كيفيات زيباييشناختي را همانند ويژگيها يا كيفيات اخلاقي، سوبژكتيو ميداند. سوبژكتيو بودن كيفيات مزبور و احكام مربوط به آنها به اين معني است كه زيبايي كيفيتي وابسته به احساس انساني است. از نظر هيوم تحويل كيفيات زيباييشناختي به احساس انسان، به هيچوجه به شخصي يا خصوصي شدن احكام زيباييشناختي منجر نميشود. زيرا احساسي كه مد نظر اوست، نه احساس يك شخص خاص، بلكه احساس رايج و مشترك در سرشت كل انسانهاست.
يكي از آرزوهاي عصر روشنگري دستيابي به قواعد عمومي ماهيت يا سرشت انساني بود. هيوم نيز همين رؤيا را در سر داشت. از نظر او همة علوم نسبتي با سرشت آدمي دارند. منطق، با مبادي و فعاليتهاي قوة تعقل و با طبع تصورات سروكار دارد و اخلاق و زيباييشناسي با ذوق و عاطفه. هيوم برآن بود كه روشهاي علم نيوتني را تا حد ممكن بر طبيعت آدمي تعميم دهد و كاري را كه لاك، شافتسبري، هاچسُن و باتلر آغاز كرده بودند، گسترش دهد. هيوم در مقالة اول اين كتاب درپي يافتن معيار ذوق يا قانوني است كه بر مبناي آن بتواند احساسات مختلف انسانها را سازگار كند. يكساني سرشت و ماهيت انساني پرداختن به ملاك ذوق را ممكن ميسازد. البته ممارست، مقايسه و توسل جستن به آثار برجستهاي كه تحسين اكثريت را به خود جلب كردهاند، براي رسيدن به معياري كه مبناي آن سرشت تمام انسانهاست، ضروري ميباشد. هر نوع نقص و ناهنجاري در اندام انسان و هرگونه تعصب و پيشداوري سبب ميشود كه دستيابي به معيار ذوق و قضاوتي سالم ناممكن شود.
از نظر هيوم يكي از شرايط لازم براي قضاوت صحيح در مورد اثر هنري، ارتباط تنگاتنگ احساس و عقل است. برايناساس عقل و فعاليت آن براي ذوق ضروري است. همة آثار برجسته، محصول رابطة متقابل و تطابق اجزا است و داراي غايتي خاص كه تنها به ياري فاهمه يا عقل ميتوان به تطبيق اجزا و تشخيص غايت نايل شد و قضاوت صحيح در مورد اثر ارائه داد.
با اينكه هيوم معتقد است كه ما با توسل به نوعي تحقيق استقرايي ميتوانيم قواعد يا معيارهاي حكم ذوقي را مشخص كنيم، اما از نظر وي همواره حيطههايي وجود دارند كه در آن ذوق با وضعيت فيزيولوژيكي اشخاص، خلقوخو و آداب و رسوم پيوند ميخورد. در اين حيطهها نميتوان با استدلال، كاري از پيش برد، زيرا در مورد امور مزبور هيچ معيار عينياي در دست نيست كه با آن اختلافات را بهطور عقلاني حل كرد.
مسئلهاي كه هيوم در مقالة «درباب تراژدي» به آن ميپردازد مسئلهاي قديمي و ريشهدار است كه بلافاصله با مطالعة فن شعر ارسطو به ذهن متبادر ميشود. چگونه انفعالات نامطلوبي كه با مشاهدة يك تراژدي در شخص ايجاد ميشود، نهايتاً التذاذي وافر درپي دارد؟ چرا همان موضوع ترسناك و دردناك كه در تراژدي خوشايند است، در عالم واقع سبب آشفتگي و اضطراب ميشود؟ از نظر هيوم، در تراژدي ما با نوعي دروغ مواجه هستيم كه آگاهي ما از همين مسئله سبب تخفيف و كاهش درد و تبديل آن به لذت ميشود. علاوه بر دروغ و كذب، بيان بليغ و فصيحي كه تصاوير هولناك را بازنمايي ميكند، افسون خيال و اينكه تراژدي نوعي تقليد است و تقليد فينفسه مطلوب است، سبب تبديل جريان درد و رنج به لذت ميشود.
اگر اعمال بازنمايي شده در تراژدي بيش از حد خونين و خشونتبار باشد، نيروي بيان يا فصاحت و افسون خيال به كار برده شده سبب افزايش غم و اندوه ما ميشود. براي جلوگيري از اين كار بايد احساسات ناشي از دلسوزي و همدلي با برخي از تأثرات مطلوب متلائم شود.
در پايان بر خود لازم ميدانم از همسرم بهخاطر تمام مساعدتهايش سپاسگزاري كنم؛ همچنين از ويراستار محترم كه زحمت مقابله و روانتر نمودن متن حاضر را برعهده گرفت و از دوست بزرگوارم جناب آقاي علايي بهخاطر زحمت مقابلة مجدد برخي از بخشها. با اين حال مسئوليت تمامي خطاهاي راهيافته در متن از آنِ مترجم است.
فهرست مطالب
سخن ناشر
مقدمه
درباب معيار ذوق
پينوشتها
فهرست اعلام
واژهنامة فارسي به انگليسي
واژهنامة انگليسي به فارسي
درباب تراژدي
پينوشتها
فهرست اعلام
واژهنامة فارسي به انگليسي
واژهنامة انگليسي به فارسي