مقدمه
اين مجموعه برآن است تا با آوردن شواهدي از شعر دورة اول بازگشت ادبي، نشان دهد كه: به خلاف نظر شايع، شاعران دورة بازگشت ادبي، به علت ناتواني از تتبع سبك هندي، به مخالفت با آن پرداختهاند و چون نميتوانستهاند مانند بزرگان سبك هندي، نازكانديش و خيالپرداز و مضمونآفرين و لفظتراش و تركيبساز باشند، روي به سبك عراقي و خراساني نهاده و البته كه در شيوة قدما هم موفقيتي كسب نكردهاند؛ و به فرض، اگر اينان قدرت كافي و توانايي لازم در شعر سرايي به سبك قدما را هم ميداشتند، جايي در تاريخ ادبيات فارسي بهعنوان حافظ و سعدي ثاني و نظامي و انوري دوم و فرخي و عنصري ديگر نمييافتند و اين خاصيت هر سبك ادبي است كه مقلدان هركز به نيمچندان از آنكه مبتكران بودهاند، نرسند. بهعلاوه، اين پژوهش درصدد نشان دادن اين واقعيت است كه شاعران دورة اول بازگشت ادبي، برخلاف انتظار، به اندازة ذوق و استعداد خود از ويژگيهاي سبك هندي در شعرشان بهره گرفته و تحت تأثير سبك هندي بودهاند، و در ديوان هر يك از شاعران دورة بازگشت ادبي، كم و بيش، نشانههايي از سبك هندي يافت ميشود.
بررسي شعر شاعران دورة اول بازگشت، نشان ميدهد كه شاعران اين دوره، تحت تأثير سبك هندي بودهاند و از ويژگيهاي اين سبك فراوان استفاده كردهاند. بديهي است كه ميزان اثرپذيري شعراي دورة بازگشت از سبك هندي يكسان نيست و در بعضي از آنها، مانند طبيب اصفهاني و مشتاق اصفهاني، بيشتر است. شواهد و نمونههايي اثرپذيري دورة بازگشت از سبك هندي به قدري است كه ذكر همة آنها مجموعهاي عظيم و پرحجم خواهد شد. لذا براي جلوگيري از افزايش حجم كتاب، به ذكر نمونهها – به مقداري كه حجت بر خوانندة محترم تمام شود – بسنده شده است.
از ميان ويژگيهاي سبك هندي، مضامين تازه، نازكانديشي و خيالپردازي، تعقيد و پيچيدگي، تشبيهات دور از ذهن، استفاده از واژگان و اصطلاحات بازاري و عاميانه، كثرت تمثيل و ارسالالمثل، تركيبسازي و لفظتراشي، استفاده از تجارب طبيعي و مسائل اجتماعي، دعاوي و توجيهات غريب، بيان نوعي درد و شور خاص و شخصيتبخشي كه مورد اتفاق ادباست، در ديوان شاعران پيشگام دورة بازگشت ادبي، يعني عاشق اصفهاني، مشتاق اصفهاني، آذر بيگدلي، صباحي بيدگلي، رفيق اصفهاني، طبيب اصفهاني و هاتف اصفهاني بررسي شده است.
احمد خاتمي
فهرست مطالب
پيشگفتار
سبك هندي، ويژگيها و مشاهير
دورة بازگشت، شيوة شاعري و مشاهير
نشانههايي از ويژگيهاي سبك هندي در شعر دورة بازگشت
فهرست راهنما
فهرست منابع و مآخذ