سخن ناشران
هنر حاصل ذوق، حس زيباشناختي هنرمند، تجربه ها و آموخته هاي اوست. هنرمند در اين مسير در تعامل با هنر و دانش اقوام و ملل ديگر، بر غناي تجربة خود مي افزايد و افق ديد خويش را مي گستراند. از اين رهگذر آثار و انديشه هاي هنري به منصة ظهور مي رسد و ميراث هنري شكل مي گيرد. اين ميراث هنري، جلوه تلاش هنرمندان، انديشمندان و انسان هايي است كه در آفرينش اثري زيبا سهم داشته اند. درواقع آنچه به منزلة دست ساخته اي انساني در قالب بنايي عظيم، مجسمه اي زيبا، تابلوي نقاشي اي چشم نواز و خطوط اسرارآميز خودنمايي مي كند، تحت تأثير انگاره ها و انديشه هاي رايج در تمدنهاي گوناگون بشري است. مهم آن است كه اين ميراث شناخته شود و ابعاد گوناگون هنري، فلسفي، تاريخي، جامعه شناختي، انسان شناختي و غيرة آن تحليل و بررسي شود.
از آنجا كه اصفهان، همواره از مراكز مهم فرهنگ و هنر اصيل ايراني ـ اسلامي بوده است و گزينش آن به عنوان پايتخت فرهنگي جهان اسلام در سال 1427ق نيز از همينروست، ستاد نكوداشت اصفهان و فرهنگستان هنر مي كوشند، بر مبناي رسالتي كه در نشر آثار و موضوعات فرهنگي ـ هنري و ترويج آنها برعهده دارند، با انتشار مجموعه آثاري در حوزه هاي گوناگون فرهنگ و هنر عصر صفوي، پاسخگوي نياز هنرمندان و محققان اين حوزه باشند.
انتشارات فرهنگستان هنر ـ انتشارات ستاد نكوداشت اصفهان،
پايتخت فرهنگي جهان اسلام
خرداد ماه 1386
مقدمه
با انتقال پايتخت صفويان از قزوين به اصفهان در دهة اول حاكميت شاه عباس اول (995 ـ 1006 ق) به سفارش اين پادشاه قدرتمند، مهندسان، معماران و گويا شيخ بهايي فيلسوف، عارف و انديشمند اين عصر، نقشة شهر اصفهان را كه دربرگيرندة مجموعة ميدان نقش جهان به همراه كاخها، باغها، خيابانها، پل ها و بازارها بود، طراحي كردند. همچنين به منظور رقابت با كاخهاي عثمانيان و كليساهاي اروپايي به دستور شاه عباس اول و جانشينانش تزيين كاخهاي چهلستون و عاليقاپو مورد توجه ويژه قرار گرفت، درنتيجة اين امر است كه پيكره نگاري در مفهوم واقعي ديوارنگاره (نقاشي ديواري) با ويژگيهاي منحصر به فرد و خلاقانه اي در اين بناها و در اين عصر پديدار مي گردد.
اگرچه دوران طلايي نقاشي و مصورسازي كتب در ايران بعد از اسلام، مربوط به دوران ايلخانيان، تيموريان و اوايل سلسلة صفويان بهويژه در هرات و تبريز است اما دوران طلايي ديوارنگاري آن مربوط به عصر شاه عباس اول است كه بهويژه در كاخ هاي چهلستون و عاليقاپو ـ كه در اين تحقيق به معرفي و بررسي آنها پرداخته شده ـ نمود يافته است.
هدف اين تحقيق، معرفي فنون و ويژگيهاي ديوارنگاره هاي اصفهان عصر صفويه با محوريت كاخ چهلستون است، زيرا بيشترين نقاشي ها از عصر صفويه در اين بنا به جاي مانده و به همين دليل مطالعه و بررسي بهتر را مهيا مي سازد.
نكته مهمي كه نبايد از نظر دور داشت اين است كه اين مطالعه ناظر بر آن دسته از پيكره نگاريهايي است كه با سبك و اسلوب نقاشي «مكتب اصفهان» (رضاعباسي) كار شده است؛ به عبارتي ديگر نقاشيهايي كه به صورت پيكرهنگاري در كاخ عاليقاپو و بهويژه كاخ چهلستون اجرا گرديده، موردنظر مي باشد. بنابراين معرفي اجمالي كاخ چهلستون، نقاشان و آثار آنها، تكنيكها و رنگهاي به كار رفته در ديوارنگاره ها (باتوجه به مرمتهاي بعضي دوره ها) و ويژگي رنگها از منظر شيميايي و فراوري از اهميت جزئي اين مطالعه است؛ ضمن اينكه بررسي آثار از نزديك و يادداشت برداري حين مرمت نقاشيها از اهميت خاصي برخوردار است.
روش اين تحقيق مبنايي تاريخي، تحليلي و توصيفي دارد، درنتيجه در به سر منزل رساندن آن از فنون كتابخانه، آزمايشگاه، مصاحبه، مراجعه به اصل آثار يعني مشاهدة دقيق پژوهشگر و مقايسه با نمونه هاي موجود در ابنية تاريخي عصر صفويه استفادة بسيار شده است.
در بخش كتابخانه اي مسلماً از كتابهاي دست اول دورة صفويه از جمله گلستان هنر، تاريخ عالم آراي عباسي، تذكرة نصرآبادي، سفرنامه ها، احكام و اسناد سلطنتي و ... بهرة لازم برده شده است. همچنين آثار پژوهشگران داخلي و خارجي كه در حدود يك قرن اخير انجام گرفته، بهويژه مطالعات گروه ايراني همكار مؤسسة تحقيقاتي ايتاليايي كه در سال 1343 ش تحقيقات خود را در اصفهان شروع كرد، مورد توجه قرار گرفت؛ البته از مصاحبه با هنرمندان، مرمتگران، صاحبنظران و استادان فن كه از نزديك با اين آثار و مكانها مأنوس بوده اند نيز غافل نبوده ايم.
فهرست مطالب
سخن ناشران
مقدمه
نقاشي ايران در عصر شاهعباس اول
تاريخچة كاخ چهلستون
طبقه بندي ديوارنگاريهاي كاخ چهلستون
ويژگيهاي زيبايي شناسي ديوارنگاريهاي كاخ چهلستون
روش و فنون ديوارنگاريهاي اصفهان عصر صفوي ـ كاخ چهلستون
ديوارنگاري و هنرمندان
رنگها و بستها در ديوارنگاريها
پي نوشتها
كتابنامه
نگاره ها
خلاصة انگليسي