همایش «هنر و تمدن جنوب‌شرق ایران، با محوریت شهر سوخته» دوشنبه 27 آبان 1398 با استقبال اصحاب فرهنگ و هنر در فرهنگستان هنر برگزار شد.

در مراسم افتتاحیه این همایش علیرضا اسماعیلی، سرپرست فرهنگستان هنر؛ سید محمد بهشتی، عضو پیوسته فرهنگستان هنر و رئیس گروه تخصصی معماری و شهرسازی؛ سیدمنصور سیدسجادی، دبیر علمی همایش؛ انریکو اسکالونه، استاد باستان‌شناسی دانشگاه گوتینگن آلمان؛ احمدعلی موهبتی، استاندار سیستان‌وبلوچستان؛ و بهروز عمرانی، رئیس پژوهشکده میراث فرهنگی و گردشگری؛ سخنرانی کردند.

به گزارش روابط‌عمومی فرهنگستان هنر، در ابتدای این مراسم که اجرای آن را اردشیر صالح‌پور بر عهده داشت، سرپرست فرهنگستان هنر به جایگاه سخنرانی رفت و اظهار کرد: «فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران بر مبنای رسالت خویش در حفظ و توسعه‌ هنرهای ایرانی‌ـ‌اسلامي، برنامه‌هایی گوناگون را در شناسایی و معرفی سبک‌ها و مکاتب هنری، نقد هنری و انجام پژوهش‌های بنیادین در تاریخ هنر ایران به ثمر رسانده است که در این میان می‌توان به گردهمایی‌های مکاتب هنری شیراز، تبریز، هرات، اصفهان، طبیعت در هنر شرق، و هنر و تمدن حوزه هلیل‌رود: جیرفت، و توجه خاص به ظرفیت‌های هنری استان‌ها با مرور آثار و برگزاری نمایشگاه هنرمندان شاخص اشاره کرد که ماحصل آنها چاپ و نشر آثاری ارزشمند بوده که امروزه جزو مهم‌ترین منابع تاریخ هنر ایران محسوب می‌شوند. مجموعه مقالات همایش جیرفت (باستان‌شناسی حزه هلیل‌رود؛ جنوب‌شرق ایران) نیز که در سال 1387 به کوشش دکتر مجیدزاده (دبیر علمی همایش) تدوین شده بود و انتشارات فرهنگستان هنر آن را منتشر کرد، در حال حاضر در زمره منابع مهم برای رجوع محققان و پژوهشگران این حوزه است. اکنون نیز فرهنگستان هنر با برگزاری همایش "هنر و تمدن جنوب‌شرق ایران، با محوریت شهر سوخته" نگاهی دیگر به یکی از حوزه‌های مهم تمدنی این سرزمین انداخته است.»

اسماعیلی شهر سوخته را در کنار جیرفت جزو مهم‌ترین مراکز سکونتی حوزه فرهنگی جنوب‌شرق ایران که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است، برشمرد و افزود: «با وجود جایگاه منحصربه‌فرد شهر سوخته و دستاوردها و یافته‌های هنری و علمی آن، پژوهش و مطالعات بنیادین درباره این منطقه بسیار اندک بوده و حاصل کاوش‌های انجام‌شده به‌صورت منسجم و یکجا ارائه و منتشر نشده است. به همین منظور فرهنگستان هنر مطالعه و پژوهش درباره هنر و تمدن شهر سوخته را در دستور کار خود قرار داد و با طرح موضوع با آقای سیدمنصور سیدسجادی، باستان‌شناس ممتاز کشورمان و مدیر گروه باستان‌شناسی شهر سوخته، سفارش تألیف و تدوین پژوهشی درباره این حوزه تمدنی را داد که امروز همزمان با هفته کتاب، ما شاهد به ثمر رسیدن این پژوهش در قالب کتابی دوجلدی هستیم که در این مراسم رونمایی خواهد شد.»

سرپرست فرهنگستان هنر ادامه داد: «خوشبختانه پس از انقلاب اسلامی با گسترش آموزش و مطالعات باستان‌شناسی در کشور، شاهدیم که به‌رغم گذشته کاوش‌ها زیر نظر باستان‌شناسان ایرانی، همچون دکتر سیدسجادی، صورت می‌گیرد. کتاب شهر سوخته، هنر و باستان‌شناسي حوزه دلتاي رودخانه هيرمند، از آغاز تا دوره تیموری که به قلم مهم‌ترین پژوهشگران ایرانی و خارجی در حوزه شهر سوخته به نگارش درآمده است، می‌تواند منبعی پژوهشی در تبيين دستاورهای هنری و علمی اين تمدن ديرينه باشد که مورد توجه دانشجویان و صاحب‌نظران قرار بگیرد و زمینه‌ساز مطالعات و پژوهش‌های آتی شود. امیدواریم با ادامه چنین فعالیت‌هایی بتوانیم در راه پژوهش‌های بنیادین تاریخ هنر کشورمان گام‌هایی مؤثرتر برداریم؛ البته فرهنگستان هنر در کنار این‌گونه پژوهش‌های بنیادین، در حوزه تجسمی نیز منابع و مأخذی مهم مثل شاهنامه شاه‌تهماسبی و شاهکارهای هنر ایران در لهستان و جلوه‌هایی از هنر ایران در دوره قاجار در مجموعه‌های مجارستان را منتشر کرده و إن‌شاءالله از هفته آینده نیز چاپ نفیس‌ترین نسخه خمسه نظامی را شروع خواهد کرد.»

او افزود: «از جمله دیگر برنامه‌هایی که فرهنگستان هنر در نظر دارد به آن بپردازد، هنر دوره آل‌بویه را در بر می‌گیرد که به منطقه سیراف و شرق آفریقا که منطقه‌ای بسیار تأثیرگذار بوده، مربوط خواهد شد.»

اسماعیلی در پایان صحبت‌هایش از تلاش و مساعی تمامی نهادها و سازمان‌های همکار و همچنین واحدهای مختلف فرهنگستان هنر که در برگزاری این همایش مشارکت و همکاری داشته‌اند، قدردانی کرد.

مجری برنامه پس از سخنرانی سرپرست فرهنگستان هنر، سیدمنصور سیدسجادی، دبیر علمی همایش و سرپرست گروه کاوش‌های شهر سوخته را به جایگاه سخنران دعوت کرد. سیدسجادی ضمن تشکر از فرهنگستان هنر، بیان کرد: «فرهنگستان هنر، به‌درستی ارزش مطالعات باستانی برای اکتشاف مسائل هنری را دریافت. چون در هر محوطه باستانی، آثار هنری فراوانی گنجانده شده که باید مطالعه شود که چگونه باید درباره تاریخ هنر فلات ایران تحقیق کرد.»

دبیر علمی همایش ادامه داد: «با توجه به روابط ناگسستنی بین فرهنگ‌ها که از گذشته تا امروز وجود داشته، نمی‌توان بخش‌های دوره‌هایی را نادیده گرفت؛ به همین دلیل با اینکه محوریت کار درباره شهر سوخته است، ما از همکارانمان در دوره‌های دیگر تاریخی و اسلامی نیز خواهش کردیم که مطالعاتشان را به ما بدهند.»

سیدسجادی افزود: «بیش از صد سال است که مطالعات روی این شهر شروع شده است و کارِ گروه باستان‌شناسی ایتالیایی کار ما را سخت کرد؛ چون در همه زمینه‌ها، تحقیقاتی مؤثر را ثبت کرده بودند و درصد بالایی از موفقیت‌های به‌دست‌آمده مدیون پرفسور ماریتسیو توزی است.»

او درباره فعالیت کارگروه باستان‌شناسی ایرانی در شهر سوخته توضیح داد: «گروه باستان‌شناسی ایرانی در شهر سوخته با آغاز فعالیت‌هایش و موفقیت‌های اولیه‌ای که به دست آورد، در نگرش کسانی که همیشه چشمشان به غرب بوده، تأثیری بسزا گذاشت و سبب شد تا کاوش در بسیاری از قسمت‌های دیگر را نیز به گروه ایرانی واگذار کنند و امروز حدود 20ـ25 گروه تخصصی باستان‌شناسی و مرمتی از ایران در این بخش کشور فعال هستند.»

سیدسجادی یکی از کارهای تأثیرگذار در شهر سوخته را آموزش جوانان و فارغ‌التحصیلان و پژوهندگان جوان‌تر دانست و بیان کرد که آنها با تکیه بر توانایی خودشان، پژوهش‌های بیشتری را انجام دادند.

دبیر علمی این همایش افزود: «یکی دیگر از اهداف ما در شهر سوخته، بازسازی جامعه باستانی بود که ما بر این کار اصرار داشتیم و برای این کار دست به کاوش زدیم. گروه باستان‌شناسی شهر سوخته تاکنون توانسته است مطالعاتی در زمینه‌ انسان‌شناسی در شهر سوخته انجام دهد و ما سعی کردیم آن را به مطالعات دیگر هم تعمیم دهیم. در حال حاضر مطالعاتی در حوزه پزشکی نیز انجام شده است.»

سیدسجادی به تبیین و معرفی محورهای همایش پرداخت و اذعان کرد که امروز این مطالعات را زبده‌ترین استادان ایتالیایی و آلمانی و ایرانی ارائه خواهند کرد. او در پایان از کارگران منطقه سیستان‌وبلوچستان، که آنها را ایفاکننده نقشی مهم در این کار دانست، و همچنین دیگر کسانی که او را در این امر یاری رسانده بودند، با ذکر نام، تشکر کرد.

پس از سیدسجادی، انریکو اسکالونه، استاد ایتالیایی‌الاصل دانشگاه گوتینکن آلمان، سخنران دیگر این همایش بود.

اسکالونه بیان کرد: «ایران به‌مثابه وطن دوم و مادر دوم من، جایی است که در آن مجالی یافته­‌ام تا تحقیقات خود را توسعه دهم و پیش از هر موضوع دیگری باورهایم را درخصوص مفاهیم خوشبختی، دوستی، برادری و تعامل و همکاری با مردم، وسعت بخشم.»

او افزود: «همه این ویژگی­‌ها را در شهر سوخته می­‌توان یافت؛ امروز و اینک در پروژه‌­های محوطه‌­های حفاری، و دیروز در دوره عصر برنز. در واقع اهمیت و ارزش شهر سوخته در هزاره سوم پیش از میلاد، در نقش آن به‌مثابه محل تلاقی فرهنگ­‌ها و تجارب به­‌دست­‌آمده در جنوب ایران و تمدن جیحون و دره سند، در قالب یک نظام تبادل فرهنگی است. نقطه تلاقی­‌ای که در آن، اختلافات و اشتراکات فرهنگی نقشی مهم در تحولات بنیادین تاریخی در فاصله زمانی اواخر هزاره چهارم تا اوایل هزاره دوم پیش از میلاد ایفا کردند.»

استاد دانشگاه گوتینکن درباره شهر سوخته ادامه داد: «شهر سوخته، به‌عنوان پایگاهی ثبت‌شده در یونسکو، به همراه دیگر محوطه‌های مهم عصر برنز نظیر جیرفت، تل مالیان و شوش، مهم­ترین چالش باستان‌­شناسی ایران را فرا رویِ محققان تاریخ و باستان‌­شناسی می‌­نهد. حفاظت ویژه و فوق‌العاده­‌ای که به دلیل ترکیب خاص و شوره­زار بودن بیابان، از بقایای شهر سوخته صورت می­‌پذیرد باعث شده ما در ایتالیا از آن با عنوان "پومپئی شرق" یاد کنیم. از این منظر، همه محققانِ شهر سوخته به دلیل ارزش و جایگاهش در تشکیل نظام‌های شهرنشینی در تاریخ بشر، آن را یکی از محوطه‌های باستا‌ن­‌شناسی جذاب و درخور توجه دانسته­‌اند.»

پس از اسکالونه، اجرای موسیقی محلی از خطه سیستان‌وبلوچستان، زینت‌بخش این مراسم بود و بعد از آن سیدمحمد بهشتی، عضو پیوسته و رئیس گروه تخصصی معماری و شهرسازی فرهنگستان هنر، ایراد سخنرانی کرد.

بهشتی سخنان خود را این‌گونه آغاز کرد: «خوشحالم که این روز رسید. این همایش، یکی از مقاصدی است که مطالعه باستان‌شناسی در شهر سوخته قرار بود به آن برسد و امروز شاهد گزارش تحلیلی این مطالعات در شهر سوخته هستیم و به نظر من، امروز در مطالعات باستان‌شناسی روزی بسیار مهم است.»

بهشتی، شهر سوخته را از جمله محوطه‌های باستان‌شناسی‌ای قلمداد کرد که امروزه به‌واسطه مطالعات بسیار، از جمله پژوهش‌های سیدمنصور سیدسجادی و همکارانشان و اطلاع‌رسانی‌هایی که این گروه انجام داده‌اند، برای افکار عمومی ناآشنا نیست.

عضو پیوسته فرهنگستان هنر افزود: «هر اثر تاریخی‌ای را اگر به‌مثابه آینه‌ای نگاه کنیم، فرهنگ کشورِ مرجعش را در آن می‌توانیم ببینیم؛ ولی این اثر در بعضی آثار بیشتر نمایان است. شهر سوخته از لحاظ فرهنگی، بسیار غنی است و قد و بالایی کامل از فرهنگ ایرانی در دوران کهن را به نمایش می‌گذارد.»

بهشتی عنوان کرد که شهر سوخته، اولین تجربیات شهرنشینی بشر را می‌تواند نشان دهد و از جمله موارد قابل اتکا در این شهر باستانی، حصارنداشتن آن و یافت‌نشدن هرگونه ابزار جنگی در آن است. یافته‌هایی از مردمان شهر سوخته (شاعربودن و کیمیاگربودن و فاتح قله‌های بزرگی در رشته‌هایی مانند پزشکی بودن)، حکایت از فرهنگ ایرانی در گذشته دارد.

پس از سیدمحمد بهشتی، احمدعلی موهبتی، استاندار سیستان و بلوچستان، دیگر سخنران این مراسم بود.

این مراسم با صحبت‌های احمدعلی موهبتی (استاندار سیستان و بلوچستان) ادامه یافت. وی با اشاره به آنکه هنرآفرینی مردم در گذشته می‌تواند استحکام بخش حال و تضمین‌کننده آینده باشد، گفت: خداوند هنرمندی خود را در همه مخلوقات به ظهور رساند و اوج آن در انسان بود. انسان در اعصار گذشته ابزار و وسایلی درست کرد که امروز با محوریت شهر سوخته یافته‌هایی به دست آوردیم که در این حوزه شناسایی شده و بررسی آ‌ن چراغ راه آیندگان خواهد بود. هنر مدیریت، موسیقی؛ دانش، علم و ... آنگونه است که ظهور آن در ایجاد یک فرهنگ سبب می‌شود تا رشد و تعالی صورت گیرد. اگر به آن بی‌توجه باشیم آسیب خواهیم دید بخصوص امروزه در سیستان و بلوچستان، فرهنگ‌های کهنی که در گذشته داشتیم، ناشناخته مانده و ما از این امر رنج می‌بریم.

او ادامه داد: یکی از این فرهنگ‌ها فرهنگ‌ تلاش و کوشش و اهتمام به تولید است که از بین رفته و شاهد ظهور کارهای کاذب مانند قاچاق هستیم که سبب افزوده شدن سرمایه و آراستگی زندگی ظاهری است و به دلیل همین امر موجب تکریم قرار گرفته، این در حالی است که افرادی که دارای اصل و نسب هستند در جامعه محو می‌شوند. اگر تحقیق‌های انجام شده در حوزه باستانشناسی سیستان و بلوچستان و شهر سوخته که در اعماق تاریخ انجام شده منجر نشود که فرهنگ متعالی انسانی در منطقه محقق شود، حتما خسران در پیش خواهد بود و نتیجه غیرملموس خواهد داشت. ما نیاز داریم در حوزه باستانشناسی و اعماق تاریخ بخصوص در سیستان و بلوچستان و سنگ‌نگاره‌های فراوان و سایر آثار دفن شده در منطقه توجه ویژه داشته باشیم و این یافته‌ها را چراغ راه آینده کنیم. قدمت تاریخ نشان داده که اگر اصول راز بقا را در تاریخ رعایت نکنیم محکوم به شکست خواهیم بود.

این همایش که به همت معاونت پژوهشی فرهنگستان هنر برگزار شد، با رونمایی کتاب دوجلدی شهر سوخته؛ هنر و باستان‌شناسی حوزه دلتای رودخانه هیرمند از آغاز تا دوره تیموری که به کوشش سیدمنصور سیدسجادی تدوین شده و انتشارات فرهنگستان هنر آن را منتشر کرده است، و نیز تجلیل از سیدمنصور سیدسجادی، با ایراد سخنانی از بهروز عمرانی، رئیس پژوهشکده میراث فرهنگی و گردشگری، همراه بود. بخش نخست این همایش با افتتاح نمایشگاه آثار هنری و صنایع دستی سیستان‌وبلوچستان، به پایان رسید. همایش «هنر و تمدن جنوب‌شرق ایران، با محوریت شهر سوخته» در بعدازظهر امروز با دو نشست تخصصی میزبان علاقه‌مندان است.