نشست تخصصی «هنر و زیبایی نزد شیخ نجم الدین کبری» با سخنرانی احمد پاکتچی و منوچهر صدوقی سها عصر روز گذشته در فرهنگستان هنر برگزار شد.
به گزارش روابط عمومي فرهنگستان هنر، نشست تخصصي «هنر و زیبایی نزد شیخ نجم الدین کبری» عصر ديروز 28 اردیبهشت با حضور اساتيد، دانشجويان و علاقه‌مندان به مباحث زيبايي شناسي و به منظور آشنايي با آراء و نظرات اين فيلسوف بزرگ اسلامي، در فرهنگستان هنر برگزار شد.
منوچهر صدوقي سها نخستين سخنران اين نشست رساله « الاصول عشره» يا اصول دهگانه را يكي از مهمترين آثار شيخ‌ نجم‌الدين كبري معرفي كرد و اظهار داشت: رساله « الاصول عشره» يكي از رساله‌‌هاي مهم و در عين حال با محتواست كه درباره كسب معارف و رسيدن به حق تعالي توسط اين فيلسوف بزرگ نوشته شده است.
وي در همين زمينه ادامه داد: به نظر شيخ نجم‌الدين كبري، در تجلي تكرار واقع نمي‌شود و اهل معرفت براي رسيدن به سوي حق تعالي به تعداد انفاس خلايق راه موجود است. البته منظور از انفاس خلايق به معناي تعداد انسان‌ها نيست بلكه منظور نَفَس و دم و باز دم انسان‌هاست كه به تعداد دم و بازدم انسان‌ها رسيدن به حق موجود است.
اين استاد دانشگاه افزود: شيخ گفته است: نفوس براي رسيدن به حق تعالي ازاصولي پيروي دارند كه اينان از 3 طايفه بيرون نيستند: يك آن عده‌اي كه ارباب معاملات و اهل عبادات‌اند و رسيدن به حق تعالي را تنها از راه عبادت مي‌دانند. دوم آنان كه اهل مجاهدات و رياضات‌اند. اين عده گرچه در حال تقويت باطن ‌اند، در حاليكه اين خود شرك مي‌آورد و بت پرستي است. سوم آنان كه از طريق محبت و عشق اين راه را مي‌پيمايند.
صدوقي به تمثيلي در اين مورد اشاره داشت و خاطر نشان كرد: مي‌گويند: حسين حلاج از ابراهيم خواص مي‌پرسد: در چه مقامي هستي؟ خواص مي‌گويد: سي سال است كه در منزل در مقام رياضتم. حلاج مي‌گويد: يعني چه؟ خواص مي‌گويد: در خانه نشسته و عبادت مي‌كنم. حلاج مي‌گويد اين كه عمرت را گذاشتي، در تمهيد باطنت است كه ربطي به حق ندارد در راه او چه كردي؟
وي راه سوم را شُطار ناميد و ادامه داد: منظور از شطار، شاطران است كه طريق آنان محبت و عشق است. شيخ معتقد بود؛ عبادات و رياضات جاي خود دارد. براي فهم اين مطلب تمثيلي است كه در گذشته مسافرت با قافله انجام مي‌شد، قوافل به سوي مقصد راه مي‌افتادند اما چه تضميني وجود داشت كه همه به مقصد برسند؟ كما اينكه كه سلوك بسيار خوب است ولي مطمئن است كه از اين راه برسند يا نه؟ در حاليكه در جذبه رسيدن حتمي است. طريق شُطار، طريق عاشقانه است كه رسيدن حتمي است.
صدوقي به اصولي چون توبه، زهد، توكل، عزت، الذكر ، توجه كه برخي از اصول دهگانه در رساله نجم‌‌الدين كبري است، اشاره و اظهار داشت: اين اصول براي رسيدن به حق تعالي است و روايت است كه حلقه صوفيه در مكه معظمه درباب صبر مباحثه داشتند: كه هر كه پاسخي مي‌داد. يكي مي‌گفت: برترين صبر، صبر لله است كه ‌براي خداست اما كامل نيست. ديگري نيز از صبر في‌الله سخن مي‌گفت، كه اين صبر نيز كامل نيست؛ آن ديگري گفت: سخت‌ترين صبرها، صبر مع‌الله است. جنيد كه در آن زمان جوان بود، گفت: سخت‌ترين صبرها، صبر ان‌الله است يعني صبر نرسيدن به حق است كه صبر پيامبر بوده است.
سپس احمد پاکتچی سخنران بعدي اين نشست به شرح مختصري از آثار گوناگوني كه از شيخ نجم‌الدين كبري به جامانده پرداخت و برخي از اين آثار را منتسب به وي دانست كه مي‌بايست با احتياط درباره آن سخن گفت. وي در باره چگونگي پژوهش خود تصريح كرد: براي پژوهش درباره آراء و انديشه‌هاي زيبايي شناسانه شيخ نجم‌الدين كبري ابتدا به جمع‌آوري آراء و تعاريف زيبايي شناسانه از فيلسوفان و متفكران مختلف پرداختم و انديشه‌هايي كه در فهرست انديشه‌هاي شيخ وجود نداشت را از فهرست خود حذف كردم و از انديشه‌هايي بهره گرفتم كه مقوم انديشه‌هاي زيبايي‌شناسانه و نزديك‌تر و سازگارتر با انديشه‌هاي كبري بود.
اين استاد دانشگاه به شيدر ، هگل، كانت و ديگر فيلسوفاني كه به آراء زيبايي شناسانه پرداختند اشاره و بيان كرد: در برخي از آراء متفكرين غلبه حضور نوعي انديشه ايده‌اليست را مي‌بينيم و اگر بخواهيم انديشه‌هاي آنان را با انديشه‌هاي كبري مقايسه كنيم، شايد به انديشه‌هاي او نزديك‌تر باشد.
پاكتچي مقوم‌هاي اين نظريات را به دو دسته تقسيم كرد و اظهار داشت: در نظريه‌‌اي درباره زيبايي از شيخ‌نجم‌الدين مطالبي آمده كه در آراء شيلر نيز كاملا به آن اشاره شده و آن مبحث حس و عقل است. كبري اشاره دارد كه ما دو حس داريم، در مرحله نخست حس اول يا عرفي و متداول ظاهر مي‌شود و به آن دروغ مي‌گويد و سپس حس دوم يا حس غيبي است كه عقل در آن دخالت دارد. او سپس بحث ذوق و ذائقه را و تعامل آن را مطرح مي‌كند و به تشريح شكل متعالي از حس وارد مي‌شود.
اين پژوهشگر سپس به نظريه «بيگانه سازي» يا «آشنايي زدايي» ویکتور شکلوفسکی متفكر روس در حوزه اومانيسم است، اشاره كرد كه مقوم اصلي زيبايي‌شناسي را از تعبير آشنايي زدايي گرفته است. جالب است كه ما اين عبارت را در كتاب «فوائح الجمال و فواتح الجلال» شيخ نجم‌الدين مي‌بينيم كه در ابتداي اين كتاب مي‌گويد: اي دوست من پلكهاي خود را ببند و بگويي چه مي‌بيني؟ اگر بگويي چيزي نمي‌بينم؛ اين تاريكي وجود تو است كه براي تو مانعي به وجود اورده و به شدت نزديك به بصيرت توست جلوي بصيرت تو را گرفته تو آن را نمي‌بيني و پديده‌هايي وجود دارد كه امكان ديدن آن‌ها براي ما وجود ندارد و وقتي بيگانه سازي مي‌كنيم و آشنايي زدايي مي‌كنيم مي‌بينيم نزديك به اين نظريات است كه شروع كتاب «فوائح الجمال و فواتح الجلال» آورده شده است. اين افكار مقوم و محور نظريات وي قرار گرفتند.
وي در ادامه افزود: مفهوم آزادي عقل از خواست دنيايي است كه در بحث شوپنهاور نيز به آن اشاره دارد نيز در آراء و انديشه‌هاي شيخ‌نجم‌الدين به طور كمال به آن پرداخته است.
پاكتچي با ارائه تصاويري از كتاب شيخ‌نجم‌الدين به آراء و نظريات اين انديشمند و فيلسوف حوزه اسلامي پرداخت.