جلسه آسيب شناسي موسيقي مذهبي به همت فرهنگستان هنر و به مناسبت فرا رسيدن روزهاي محرم عصر روز يكشنبه، 25 بهمن ماه با حضور استاد مجيد كياني، دكتر ايرج نعيمايي، استاد داود فتحعلي بيگي و دكتر حسن بلخاري در محل موسسه فرهنگي-هنري صبا برگزار شد.

بنا به گزارش روابط عمومي فرهنگستان هنر،‌ اين جلسه كه با حضور جمعي از مسئولين فرهنگستان هنر، خبرنگاران و علاقمندان هنر برگزار شد، نامبردگان به بحث و گفت وگو پيرامون آسيب شناسي موسيقي و نمايش هاي مذهبي ايراني پرداختند.

در ابتداي جلسه دكتر بهمن نامور مطلق، دبير فرهنگستان هنر با اشاره به فرا رسيدن ايام سوگواري ماه محرم گفت: "فرهنگستان هنر با توجه به وضعيت هنر در آئين هاي محرم تصميم گرفت جلسه آسيب شناسي براي آئين هاي سوگواري در زمينه هاي موسيقي،‌نوحه خواني و تعزيه را برگزار كند."

وي در ادامه گفت: "هنرهايي چون شعر، تعزيه، موسيقي، نوحه خواني و ... از آئين هاي محرم جدايي ناپذير هستند و به واسطه اين هنرها مسائل و پيام هاي عاشورا توانسته تا به امروز به خوبي انتقال پيدا كند. مطمئناً اگر اين هنرها را از اين گونه آئين ها بگيريم،‌آنها بسيار ناقص برگزار خواهند شد."

وي در ادامه افزود: "با توجه به وضعيت هنر محرم در دهه هاي اخير، استادان فن احساس نگراني مي كنند از اينكه اين هنرها از اصالت و مسير اصلي خود در حال خارج شدن هستند و چه بسا در برخي از جهات در جهت مخالف اهداف هستي حركت و موجب تحريف و مسخ پيام هاي اصيل محرم، عاشورا و كربلا باشند. بنابراين ما در فرهنگستان هنر بر خودمان وظيفه دانستيم كه اين جلسه را برپا كرده و با دعوت از استادان فن به آسيب شناسي اين پديده بپردازيم."

پس از نامور مطلق، دكتر ايرج نعيمايي (رئيس گروه هنرهاي سنتي فرهنگستان هنر) با ذكر اين نكته كه همواره بين موسيقي مذهبي و موسيقي ملي، تعاملي وجود داشته، گفت: "موسيقي مذهبي بخشي از هويت موسيقي ملي ماست و اين تعامل به حدي است كه حتي اسامي فواصل و دستگاه هاي موسيقي ما كه در طول تاريخ داشته ايم در قرائت قرآن نيز ما از همان اسامي و تعابير بهره مي جوئيم. علاوه بر اين در نوحه ها و تعزيه ها نيز باز از همين عناوين استفاده شده و مي شود. اين روند تا دوره قاجار كه تاثيرات فرهنگ عرب را برفرهنگ خودي داشتيم، بخشي از موسيقي ملي در چارچوب و پناه موسيقي مذهبي هويت اش حفظ شده است. در اين ميان تعزيه، نقش بسيار مهم و تعيين كننده اي داشته و توانسته موسيقي رديفي كه محور موسيقي ملي ماست را حفظ كند. آنچه كه ما الان تحت عنوان موسيقي رديفي در ايران داريم تماماً در چارچوب تعزيه حفظ شد. و الا معلوم نبود كه در هجوم فرهنگ غرب ما همين مقدار از موسيقي را داشته باشيم!"

وي در ادامه گفت: "متاسفانه در تاريخ معاصر اين قصه بر عكس شده است يعني ما به جاي آنكه موسيقي مذهبي ما حافظ بخش ديگري از موسيقي ملي باشد تاثير پذيري موسيقي مذهبي بيشتر از حد معقول و معمول شده است و تاثيرپذيري به حدي شده كه در جاهايي ما احساس مي كنيم كه حتي نسبت به مقدسات ديني مان هم توهين صورت مي گيرد؛ به طوري كه پا از خطوط قرمز هم فراتر رفته است. اين خطايي بزرگ و نابخشودني در حوزه موسيقي ملي-مذهبي به حساب مي آيد."

در ادامه جلسه داود فتحعلي بيگي، كارشناس هنرهاي نمايشي و تعزيه گفت: "بر خلاف صحبت آقاي نعيمايي كه در مورد آسيب وارده به حوزه موسيقي سخن گفتند، بنده معتقدم كه اين آسيب نه فقط بر حوزه موسيقي ملي و مذهبي كه به تمام هنرهاي سنتي وارد آمده است. حال اينكه چرا چنين شده،‌دليلش به بي متولي ماندن هنرهاي سنتي در كشورمان بر مي گردد. شما امروزه مي بينيد كه حتي در و ديوارهاي قديمي و بي جان توسط سازمان ميراث فرهنگي محافظت مي شوند اما از حفظ ميراث معنوي خبري نيست و نسبت به خطري كه اين ميراث را تهديد مي كند، بي توجهي مي شود. اگر هم تا كنون كاري شده بنا به همت شخصي افراد بوده و بس. يعني قاعده و قانوني نظامند هرگز به چشم نيامده است. به گمان من اساسي ترين مشكل ما نبودن يك تشكيلات موظف است كه تا اين تشكيلات شكل نگيرد، ما آنچه شاهد خواهيم بود جز كوشش هاي فردي نخواهد بود."

فتحعلي بيگي در بخش ديگري از سخنانش با ذكر اين نكته كه در حال حاضر هيچ كوششي در راستاي جمع آوري نسخ خطي و احياي محل هايي دائمي براي نقالي و برپايي تعزيه صورت نمي گيرد، ابراز اميدواري كرد كه فرهنگستان هنر بتواند با پا پيش نهادن و پذيرفتن مسئوليت در اين راه گام هاي موثري در جهت رسيدن هنرهاي سنتي بويژه تعزيه و نوحه به جايگاه اصلي شان بردارد.

در ادامه جلسه، استاد مجيد كياني گفت: "از سالها پيش به دليل علاقه اي كه به موسيقي ايراني- بخصوص موسيقي رديفي و دستگاهي- داشتم در خيلي از مقاله ها مي خواندم كه موسيقي ايراني خيلي غم انگيز است و كاربردي براي جوانان ندارد و اين درست عكس دريافت و آموخته هاي من از موسيقي ايراني بود؛ چرا كه به گمان من در موسيقي ايراني همه چيز هست جز غم."

وي در ادامه گفت: "تحقيقات من در موسيقي مذهبي و به طور مشخص موسيقي تعزيه مؤيد اين نكته بود كه موسيقي مورد بحث نه موسيقي غم انگيز كه موسيقي حماسي، پرشكوه و حتي گاه پر سرور است. به همين دليل تصميم گرفتم دريافت هاي خود را در اين حوزه در قالب يك CD دوزبانه (فارسي و انگليسي) در اختيار علاقمندان –خصوصاً علاقمندان خارج از كشور_ قرار دهم تا بلكه بخشي از اين تصورات غلط به وجود آمده پيرامون موسيقي مذهبي-ايراني اصلاح شود."

ديگران سخنران جلسه، دكتر حسن بلخاري نيز با بيان اينكه عاشورا مهمترين عامل حفظ هويت انسان ايراني مسلمان است، گفت: "اگر شما به طول تاريخ –از دوره آل بويه به اين سو- نگاه كنيد، تقريباً دوره اي نيست كه به اين حماسه هميشه جاويد بها و اهميت داده نشده باشد. از اين رو عاشورا عامل بسيار مهمي در حفظ هويت ايراني و اسلامي ما بوده و هست."

وي در ادامه گفت: "آسيب شناسي آئين هاي عاشورايي و محرم از چند بعد قابل بررسي است: يكي بعد محتوايي است، به گونه اي بيش از آنكه ما شاهد روندي مريد و مرادي باشيم، شاهد پيمودن راه به شكلي عوامانه و ناآگاهانه هستيم. عوام به خودي خود هم عامل حفظ سنت هستند و هم تخريب آن. از يك سو به دليل آنكه ذهن پيچيده اي ندارند و پاك و ساده اند، مي توانند اين آئين را نسل به نسل،‌ به آينده گان انتقال دهند و از سوي ديگر اگر عامل بيروني و خارجي وارد ماجرا بشود به دليل آنكه عامه قدرت تئوريك حفظ سنت هاي خودشان را به درستي نمي شناسند، مي توانند سريع تحت شعاع قرار بگيرند."

بلخاري در بخش ديگري از سخنان خود گفت: "باز توليد عاشورا در مراسم تعزيه،‌ صرفاً باز توليد سوق نبود، بلكه علاوه بر جنبه هاي سوق و مصيبت هاي اهل بيت، جنبه هايي كاملاً حماسي آن مد نظر بوده است، لذا سنت همواره حماسه و سوق را، سوگ و سرود را با هم پيش برده است."

بلخاري در خاتمه افزود: "متاسفانه امروزه بنا به اينكه ما فاقد مراجع مسئول و تاثيرگذار در امور و قلمرو مسائل ريشه دار سنتي و معنوي خود هستيم شاهد وارد آمدن آسيب هاي جدي به آئين هاي عاشورايي شده ايم و اين يعني به صدا درآمدن زنگ خطر كه اميدوارم در سايه توجهات جدي نها دهاي مسئول، انتقال درست اين آئين را از نسلي به نسل ديگر شاهد باشيم."