هم‌اندیشی «مصورسازی روایتهای مذهبی در کتابهای چاپ سنگی» در قالب دو نشست تخصصی در فرهنگستان هنر برگزار شد.
هم‌اندیشی «مصورسازی روایتهای مذهبی در کتابهای چاپ سنگی» در قالب دو نشست تخصصی در فرهنگستان هنر برگزار شد.
در این هم‌اندیشی که روز چهارشنبه 26 مهرماه ۱۳۹۶ در سالن همایش‌های فرهنگستان هنر برگزار شد، مهدی حسینی، نقاش، پژوهشگر و عضو پیوستۀ فرهنگستان هنر، علی بوذری، پژوهشگر نسخ خطی و کتابهای نادر، مسعود ناصری، دبیر علمی نشست و نقاش و پژوهشگر از حوزۀ هنرهای ایرانی ــ‌اسلامی، محمد جعفری قنواتی عضو دایرةالمعارف بزرگ اسلامی و عباس حسینی، عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان و مدیر کمیته هنر اسلامی پژوهشکده هنر، به ایراد مقاله وسخن پرداختند.
در ابتدا اسماعیل پناهی، دبیر نشست، به تاریخچه منع و تحریم تصویرگری جانداران در هنر اسلامی پرداخت و ادامه داد: «در دورۀ قاجار دو صنعت چاپ و عکاسی موجب تحول تصویرگری در ایران شد و به دلیل ارتباط چاپ سنگی با خوش نویسی، طراحی، چاپ و صفحه‌بندی، این نوع چاپ به عنوان هنر شناخته شد و این تلقی تا به امروز تداوم یافته است.»
مهدی حسینی، نقاش و عضو پیوستۀ فرهنگستان هنر، در ابتدای نشست، با مقاله‌ای با عنوان«درآمدی به مصورسازی در کتابهای چاپ سنگی مذهبی» به ایراد سخن پرداخت و گفت: «پس از ورود اسلام به ایران تا چند سده از هنر تصویرگری ممانعت می‌شد و دلیل آن هم، هراس از پرستش دست نگاره‌ها بود. اما تصویرگران ایرانی به‌تدریج با تصویرسازی کتابهای علمی، خود را به اثبات رساندند و این اجازه را کسب کردند که در سایر قسمت‌ها نیز نگارگری و تصویرسازی داشته باشند. مثلا در حوزۀ عرفان و حماسه می‌توان به تصویرگری شاهنامه فردوسی اشاره کرد. ایران تنها کشور مسلمان است که قرآن مصور دارد. پس از کتابهای علمی، تصویرسازی روی کتابهای تاریخی نیز انجام شد. مثلا کتاب جامع‌التواریخ خواجه رشیدالدین، نخستین کتاب تاریخی است که تصویرسازی روی آن انجام شده است. در دورۀ شیراز دو، کتاب خاوران نامه شرح غزوات امام علی (ع) را داریم و در قرن نهم معراج نامه را که بیشتر از 63 تصویر کامل از آن به جا مانده است. در دورۀ تبریز دو و دورۀ صفویه با نمونه‌های متعددی از تصویرسازی قصص قرآن رو‌به‌رو می‌شویم.»
او همچنین با تعریف از استادان بنام این حوزه تاریخچه شکل‌گیری چاپ سنگی را بیان کرد.
سپس علی بوذری، پژوهشگر نسخ خطی و کتابهای نادر و سردبیر فصل نامه نقد هنر، به بررسی «شمایل امام حسین(ع) در تصویر چاپ سنگی دوره قاجار» پرداخت.
او ضمن تشکر از زحمات فرهنگستان هنر برای شناساندن هنر چاپ سنگی، کتاب و داستان‌های مصور مذهبی را به دو دسته داستان‌های مربوط به زندگی یکی از ائمه؛ و داستان‌های مربوط با زندگی گروهی از ائمه یا پیامبران تقسیم کرد و انواع کتابهای مربوط به هر بخش را با استفاده از تصاویر و اسلاید توضیح داد.
مسعود ناصری، دبیر علمی نشست، نقاش و پژوهشگر حوزۀ هنرهای اسلامی‌ــ‌ایرانی، مقاله خود را با عنوان «وجوه مشترک نگاره‌های چاپ سنگی با مجالس تعزیه» عرضه کرد. وی در این باره گفت:« ریشه‌های گفتمان بین تعزیه و نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای به هم نزدیک است. چاپ سنگی مصورسازی‌های مرتبط با عاشورا و واقعه سال 61 هجری قمری، بسیار تحت تاثیر تعزیه است و تعزیه‌گردان‌ها در ساختن شخصیت نگاره‌ها و طراحی لباس‌های آنها بسیار موثر بوده‌اند.»
در ادامۀ نشست محمد جعفری قنواتی، پژوهشگر عرصه فرهنگ و مردم و عضو دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، با مقاله‌ای با عنوان «بررسی دیگری از داستان‌های روضة‌الشهدا و طوفان البکاء» صورت دیگری از روایات داستان‌های مذهبی را باز کرد.
او گفت: «این دو کتاب و کتابهای دیگر به هیج وجه تاریخی نیستند و صرفا داستان هستند و وقتی از زاویه تاریخ نگاه کنیم دارای اشتباه و اشکالات فراوان هستند. به هر حال این نوع داستان پردازی‌ها سابقه طولانی در فرهنگ و تاریخ ایران دارند.»
این پژوهشگر با توضیحی درباره نوع شناسی در تاریخ نقد ادبی به بیان تفاوت‌های بین قصه و افسانه پرداخت و گفت: «افسانه به طور کلی یک ساختار مشخص دارد که با قصه‌های مذهبی، هم از لحاظ ساختار، نوع، کارکرد و راویانی که آن را روایت می‌کنند فرق می‌کند.»
آخرین سخنران این نشست، عباس حسینی عضو هیئت علمی دانشگاه زنجان و مدیر کل هنر اسلامی پژوهشکده هنر، مقاله خود را با عنوان «ذکر "مصیبت"در کتابهای مصور چاپ سنگی دورۀ قاجار » عرضه کرد. این استاد دانشگاه با ارائه اسلاید به طبقه‌بندی تنها کتاب‌هایی که از دورۀ قاجار به جا مانده است اشاره کرد و در ادامه گفت: «اثر حاج موسی طاهر اصفهانی که کتب دورۀ قاجار را در آن فهرست بندی کرد، نخستین کار متودولوژیک بود که نسبت به کار چاپ سنگی انجام شد.»
این پژوهشگر با ارائه تصاویر و توضیح و تفسیر تاریخ و نگارنده و نوع چاپ کتاب‌ها به بررسی آنها پرداخت.
لازم به توضیح است بین دو نشست، نماهنگی از تصاویر منتخب نگاره‌هایی با موضوع عاشورا و امام حسین (ع) برای حاضران پخش شد.
این نشست با پرسش و پاسخ حاضران به کار خود پایان داد.
نسخه چاپي
