سعيد بيناي مطلق، استاد فلسفه دانشگاه اصفهان در نشست تخصصي «هنر و زيبايي نزد روبهان بقلي» اظهار داشت: از منظر روزبهان جمال الهي، جمال بشري ميشود تا بشر بتواند به جمال الهي دست پيدا كند.
به گزارش روابط عمومي فرهنگستان هن، سعيد بيناي مطلق، استاد فلسفه دانشگاه اصفهان در نشست تخصصي«هنر و زيبايي نزد روبهان بقلي» به سخنان شهرام پازوكي اشاره كرد و گفت: آنچه در مباحث مربوط به حسن و جمال بود، گفته شد؛ اما ذكر اين نكته ضروري است كه روزبهان در «عبهرالعاشقين» كه سراسر از حسن و جمال سخن ميگويد، حسن را در نسبت با عشق الهي و جمال را محبت الهي ميشمرد. البته بايد گفت، كاربرد اين دو در بيشتر مواقع يكسان است ولي هميشه درآثارش اين تفاوت را لحاظ نميكند.
وي در همين زمينه ادامه داد: آنچه در مباحثم به آن ميپردازم هماهنگي در زيباييشناسي، معرفت شناسي و از سويي اخلاق و هستيشناسي در انديشه پيشامدرن است. اين هماهنگي را در ايران، قرون وسطي و دوران اسلامي به يكسان ميتوان مشاهده كرد و اين مطالب در رابطه تناتنگي با يكديگر هستند. اما تاكيد من بيشتر بر روي زيباييشناسي است كه معادل واژه aesthetics است كه كاربرد آن از قرن 18 ميلادي آغاز شد.

بيناي مطلق اصرار ايرانيها براي نسبت دادن دستاوردهاي مدرن به سنت را كاري عبث شمرد و خاطر نشان كرد: اينكه ما اصرار داشته باشيم كه هر اتفاق هنري در دوران مدرن را به دستاوردهاي گذشته نسبت دهيم، راه بسيار نادرستي است كه ما را به اشتباه مياندازد.
اين استاد دانشگاه به خاستگاه عشق در كتاب «عبهرالعاشقين» روزبهان پرداخت و ادامه داد: روزبهان در جاي جاي كتابش از عشق نام برده و به نقد دو گروه پرداخته است. كه يكي زهد گرايان است و ديگر لذت جويان كه به صنمپرستان نيز از آنان ياد ميكند و اين دو را در تقابل يكديگر ميداند.
وي براي روشن شدن مطالبي كه ذكر كرد در ابتدا به جايگاه زيبايي نزد روزبهان پرداخت و گفت: از ديدگاه روزبهان زاهد كسي است كه استعداد عشق و يا شم زيبايي ندارد و حس او محدود به طبيعت و صور كائنات ميشود. جايگاه زيبايي انسان نزد روزبهان برجسته است و مرادش از زيبايي هم بيشتر زيبايي زنانه است و ديدار تركان تجلي را به عنوان سري ميداند كه در درون خودش تجلي دارد و به گنج خانه يا گنج پنهان اشاره دارد كه يكي از مباني زيباييشناسي است و معتقد است كه ديدار زيبايي ما را به گنج پنهان راهنمايي ميكند و در نقد زاهد ميگويد آيا زاهد با هر گونه زيبايي بيگانه است يا خير؟
مولف كتاب «نقدی بر کتاب هنر در نظر افلاطون» سپس به جنبههاي زيبايي پرداخت و ادامه داد: روزبهان از زيبايي ذات و صفات نام ميبرد و ميان حُسن عموم و حُسن خواص تفاوت قائل است. او حسن عموم را شامل طبيعت و صور كائنات ميداند و در مقابل به حسن خواص كه از آن به الهيات خواص و الهيات عوام نيز از آن ياد ميكند و برميگردد به زيبايي عابد و عاشق و در واقع به همان زيبايي و حسن انساني اشاره دارد.
وي سپس به برخي از نگاشتههاي روزبهان در آثارش اشاره كرد و افزود: روزبهان به كساني اشاره دارد كه وي را نقد ميكنند و به چالش ميكشند ولي او در پاسخ ميگويد: نارسيدگان شريعت برمن خرده ميگيرند كه تو آيات خلقالسماوات را ديدي و آن را ناديده ميانگاري؛ آري در سماوات آيات الهي هست، لكن آدم بروز آفتاب تجلي ذات و صفات است. او در اينجا مرادش از نارسيدگان شريعت، كساني است كه به حقيقت الهي نرسيدهاند.
سعيد بيناي مطلق در همين زمينه ادامه داد: زيبايي بشري به دنبالش عشق را دارد ولي زيبايي طبيعت در خودش عشق ندارد و توضيح ميدهد كه كسي را عاشق طبيعت نديديم ولي زليخا عاشق يوسف شد. نگرش زاهدانه به زيبايي، فقط يافتن برهان وجودي است و فراتر از آن نميرود. عشق در تقابل با ايمان مورد نظر روزبهان عشق به حُسن بشر است و او ميان زيبايي طبيعت و زيبايي انسان فرق ميگذارد.
وي سپس به صفات زاهد پرداخت و گفت: زاهد اگر زيباست دليل بر بودن آفريدگار است و در زاهد گرايش به تنزيه است در صورتي كه زيبايي و هنر مبتني بر امكان تشبيه است. پديدهها براي زاهد روشن و شفاف نيستند. زاهد به پوشاننده حجاب توجه دارد ولي عارف بيشتر به شفافيت و آشكاري صفات توجه دارد. اخلاقگرايي يكي ديگر از صفات زاهد است كه در انديشههاي مدرن نيز ميتوان مشاهده كرد.
اين استاد دانشگاه سپس به نقد روزبهان نسبت به صنمپرستان پرداخت و ادامه داد: روزبهان به نقد لذتجويان كه از آنها به متواريان شهوت و صنمپرستان ياد ميكند، ميپردازد و درباره آنها ميگويد: اين گروه زيبايي را فقط در صورت ميدانند و به بعد متعالي آن توجه ندارند. و بدون آنكه شايستگي عشق را داشته باشد به سمت زيبايي ميروند و براي لذت او زيبايي را حاصل تركيب و عناصر ميدانند و نسبت به زيبايي ذاتي بيتوجهاند.
بيناي مطلق از خاستگاه عشق نزد روزبهان سخن گفت و ادامه داد: روزبهان خاستگاه عشق را محبت ميداند و ميگويد: «ﭼﻮن ﻣﺤﺒﺖ ﺧﺎص از ﺟﻼل ذات و ﺟﻤﺎل ﺻﻔﺎت و ﺗﺠﻠﯽ اﻓﻌﺎل در ﻣﻤﮑﻨﺎت ﻋﻘﻮل روﺣﺎﻧﯿﺎن ﻋﺒﺎد را ﺻﺒﻎ ﻋﺸﻖ آيد ...» كه در اينجا او عشق را تجلي صفات ذات ميداند و خاستگاه زيبايي و عشق را يكي ميداند و نهايتا به محبت اشاره ميكند و ميگويد دوستي و حب انساني است كه حب الهي را ايجاد ميكند.
وي در پايان اينطور نتيجه گرفت: اگر بخواهيم زيباييشناسي متافيزيكي يا عرفاني را از ديدگاه روزبهان به معني قوي كلمه خلاصه كنيم كه پيوندش هم با فضيلت روشن باشد هم با معرفت بايد بگوييم؛ جمال الهي، جمال بشري ميشود تا بشر بتواند به جمال الهي دست پيدا كند.